Nhi`n La.i Phong Tra`o Tho+ Mo+'i
-- Hoa`i Cha^n

Cu~ng nhu+ na`ng Kie^`u cu?a Nguye^~n Du, cuo^.c ddo+`i na`ng Tho+ mo+'i cu~ng ba chi`m ba?y no^?i\. Sau Ca'ch Ma.ng tha'ng Ta'm, trong suo^'t bo^'n mu+o+i na(m na`ng Tho+ mo+'i "o+? kho^ng ye^n o^?n ngo^`i kho^ng vu+~ng va`ng". Chi? tu+` mu+o+`i na(m tro+? la.i dda^y, du+o+'i la`n gio' ddo^?i mo+'i, gia' tri. Tho+ mo+'i mo+'i da^`n da^`n ddu+o+.c nhi`n nha^.n thoa? dda'ng.

Trong ba`i "Mo^.t tho+`i dda.i trong thi ca" dda^`u cuo^'n "Thi nha^n Vie^.t Nam", chu'ng to^i -- Hoa`i Thanh va` Hoa`i Cha^n -- dda~ pha'c qua li.ch su+? phong tra`o Tho+ mo+'i, dda~ pha^n ti'ch ti'nh cha^'t va` no^.i dung cu?a Tho+ mo+'i\. Su+. pha^n ti'ch a^'y dde^'n ba^y gio+` to^i va^~n tha^'y la` ddu'ng. Nhu+ng nay sau ho+n nu+?a the^' ky?, nhi`n la.i phong tra`o Tho+ mo+'i to^i tha^'y ro~ ho+n mo^.t so^' ddie^?m.

Hai ba`i tho+ tuye^n ngo^n cu?a phong tra`o Tho+ mo+'i

Cu~ng nhu+ nhie^`u tru+o+`ng pha'i thi ca, phong tra`o Tho+ mo+'i co' ba?n tuye^n ngo^n cu?a no'. Ma` la.i co' dde^'n hai ba?n tuye^n ngo^n (1).

Ba?n tuye^n ngo^n thu+' nha^'t la` ba`i tho+ "Ca^y dda`n muo^n ddie^.u" cu?a The^' Lu+~, ngu+o+`i co' co^ng dda^`u trong vie^.c xa^y du+.ng ne^`n Tho+ mo+'i\. Ba`i a^'y ne^u cao "tinh tha^`n" cu?a Tho+ mo+'i: Tho+ mo+'i la` tie^'ng no'i cu?a ca'i to^i\. Ba`i tho+ co' 36 ca^u ma` co' dde^'n 15 chu+~ to^i\. Xin tri'ch 11 ca^u cu?a ba`i tho+ a^'y:

To^i chi? la` mo^.t kha'ch ti`nh si
Ham ve? dde.p co' muo^n hi`nh, muo^n the^?
Mu+o+.n la^'y bu't na`ng Ly Tao, to^i ve~
Va` mu+o+.n ca^y dda`n nga`n phi'm, to^i ca
Ve? dde.p u tra^`m, dda('m dduo^'i, hay nga^y tho+
Cu~ng nhu+ ve? dde.p cao sie^u, hu`ng tra'ng
Cu?a non nu+o+'c, cu?a thi va(n, tu+ tu+o+?ng...
(.....)
Vo+'i Na`ng Tho+, to^i co' dda`n muo^n ddie^.u
Vo+'i Na`ng Tho+, to^i co' bu't muo^n ma`u
To^i muo^'n la`m nha` nghe^. si~ nhie^.m ma^`u
La^y thanh sa('c tra^`n gian la`m ta`i lie^.u

La` thi si~ la` ru vo+'i gio'
Mo+ theo tra(ng va` vo+ va^?n cu`ng ma^y
DDe^? linh ho^`n ra`ng buo^.c vo+'i muo^n da^y
Hay chia se? bo+?i tra(m ti`nh ye^u me^'n
(.....)
Ta a^'p ngu+.c do` xem trie^`u ma'u le^.
Nghi`n tra'i tim mang trong mo^.t tra'i tim
DDe^? hie^?u va`o gio.ng suo^'i vo+'i lo+`i chim
Tie^'ng mu+a kho'c lo+`i reo tia na('ng ddo^.ng
(.....)
To^i chi? la` mo^.t ca^y kim be' nho?
Ma` va.n va^.t la` muo^n dda'm nam cha^m
Ne^'u hu+o+ng dde^m say da^.y vo+'i tra(ng ra(`m
Sao la.i tra'ch ngu+o+`i tho+ ti`nh lo+i la?

Mo^.t tho+`i dda.i thi ca phong phu'

Phong tra`o Tho+ mo+'i ba('t dda^`u tu+` na(m 1932, na(m o^ng Phan Kho^i dde^` xu+o+'ng phong tra`o va` ke^'t thu'c na(m 1941 (2), na(m nha` tho+ mo+'i Che^' Lan Vie^n dde^` tu+.a ta^.p "Mu`a co^? ddie^?n" cu?a Qua'ch Ta^'n, mo^.t ta^.p tho+ cu~ ddu+o+.c nhie^`u nha` tho+ mo+'i hoan nghe^nh (3).

Chu+a bao gio+` ngu+o+`i ta tha^'y xua^'t hie^.n cu`ng mo^.t la^`n mo^.t ho^`n tho+ ro^.ng mo+? nhu+ The^' Lu+~, mo+ ma`ng nhu+ Lu+u Tro.ng Lu+, hu`ng tra'ng nhu+ Huy Tho^ng, trong sa'ng nhu+ Nguye^~n Nhu+o+.c Pha'p, a?o na~o nhu+ Huy Ca^.n, que^ mu`a nhu+ Nguye^~n Bi'nh, ky` di. nhu+ Che^' Lan Vie^n va` thie^'t tha, ra.o ru+.c, ba(n khoa(n nhu+ Xua^n Die^.u\.

Ne^u te^n ta'm nha` tho+ a^'y la` ne^u te^n ta'm nha` tho+ tie^u bie^?u cho phong tra`o Tho+ mo+'i. Phong tra`o co' chu+`ng na(m mu+o+i nha` tho+ phong ca'ch kha'c nhau ma(.c du` mo^.t so^' co' chi.u a?nh hu+o+?ng la^~n nhau\.

Phong tra`o Tho+ mo+'i phong phu' kho^ng chi? o+? so^' ca'c nha` tho+ ma` co`n o+? so^' lu+o+.ng nhu+~ng ba`i tho+ hay\. Cuo^'n "Thi nha^n Vie^.t Nam" dda~ cho.n in 169 ba`i, pha^`n lo+'n la` nhu+~ng ba`i tho+ hay\. Nhu+ng co`n bie^'t bao nhie^u ba`i hay kho^ng ddu+o+.c ddu+a va`o "Thi nha^n Vie^.t Nam": Xua^n Die^.u chi? co' 15 trong so^' 72 ba`i (trong "Tho+ tho+" va` "Gu+?i hu+o+ng cho gio'") ddu+o+.c cho.n in cho trong Tuye^?n ta^.p Xua^n Die^.u I, Huy Ca^.n chi? co' 11 trong so^' 34 ba`i (trong "Lu+?a thie^ng") ddu+o+.c cho.n in trong Tuye^?n ta^.p Huy Ca^.n I, The^' Lu+~ chi? co' 7 ba`i, Lu+u Tro.ng Lu+ 7 ba`i, Nguye^~n Bi'nh 8 ba`i, Che^' Lan Vie^n 8 ba`i, Ha`n Ma(.c Tu+? 7 ba`i, Nguye^~n Nhu+o+.c Pha'p 2 ba`i, Tha^m Ta^m 1 ba`i, tho+ Tra^`n Huye^`n Tra^n chi? ddu+o+.c bi`nh qua ma` kho^ng ddu+o+.c tri'ch mo^.t ba`i na`o\. "Tie^'ng ddi.ch so^ng O^" -- ba`i anh hu`ng ca no^?i tie^'ng cu?a Huy Tho^ng -- chi? ddu+o+.c tri'ch ma^'y ca^u ma` kho^ng ddu+o+.c in tro.n ba`i\. Ba`i "DDa^y tho^n Vi~ Da." -- mo^.t ba`i tho+ kie^.t ta'c cu?a Ha`n Ma(.c Tu+?-cu~ng kho^ng ddu+o+.c in trong "Thi nha^n Vie^.t Nam".

To^i ne^u cu. the^? nhu+ tre^n dde^? no'i ra(`ng co`n ha(`ng tra(m ba`i tho+ hay kho^ng ddu+o+.c cho.n in va`o cuo^'n "Thi nha^n Vie^.t Nam". Va` dde^? kha(?ng ddi.nh: mo^.t tho+`i dda.i chi? co' mu+o+`i na(m ma` ta tha^'y xua^'t hie^.n cu`ng mo^.t la^`n ho+n na(m mu+o+i nha` tho+ vo+'i ha`ng ma^'y tra(m ba`i tho+ hay, ddu'ng la` mo^.t tho+`i dda.i phong phu' trong li.ch su+? thi ca Vie^.t Nam.

Ve^` ca'i buo^`n cu?a Tho+ mo+'i

Ve^` ca'i buo^`n cu?a Tho+ mo+'i, na(m 1941 chu'ng to^i dda~ vie^'t o+? cuo^'i ba`i "Mo^.t tho+`i dda.i trong thi ca":

"DDo+`i chu'ng ta na(`m trong vo`ng chu+~ to^i\. Ma^'t be^` ro^.ng ta ddi ti`m be^` sa^u\. Nhu+ng ca`ng ddi sa^u ca`ng la.nh. Ta thoa't le^n tie^n cu`ng The^' Lu+~, ta phie^u lu+u trong tru+o+`ng ti`nh cu`ng Lu+u Tro.ng Lu+, ta ddie^n cuo^`ng vo+'i Ha`n Ma(.c Tu+? , Che^' Lan Vie^n, ta dda('m say cu`ng Xua^n Die^.u\. Nhu+ng ddo^.ng tie^n dda~ khe'p, ti`nh ye^u kho^ng be^`n, ddie^n cuo^`ng ro^`i ti?nh, say dda('m va^~n bo+ vo+\. Ta ngo+ nga^?n tro+? ve^` ho^`n ta cu`ng Huy Ca^.n. Ca? tro+`i thu+.c tro+`i mo^.ng va^~n nao nao theo ho^`n ta\. Thu+.c chu+a bao gio+` tho+ Vie^.t Nam buo^`n va` nha^'t la` xo^n xao nhu+ the^'".

DDu'ng la` Tho+ mo+'i buo^`n, buo^`n nhie^`u\.

Nhu+ng va^'n dde^` kho^ng o+? cho^~ buo^`n nhie^`u hay buo^`n i't, ma` o+? cho^~: ca'i buo^`n a^'y pha?i cha(ng la` ma(.t tie^u cu+.c cu?a Tho+ mo+'i, pha?i cha(ng ca'i buo^`n a^'y la` ca'i buo^`n u?y mi. da^~n dde^'n bi quan ma^'t tin tu+o+?ng ?

Muo^'n bie^'t ca'i buo^`n cu?a Tho+ mo+'i la` ca'i thu+' buo^`n gi` ta pha?i ti`m trong tho+ ca'c nha` tho+ tie^u bie^?u cho phong tra`o Tho+ mo+'i\.

The^' Lu+~ buo^`n ca? khi ddu+o+.c thoa't le^n tie^n. "Tie^'ng sa'o thie^n thai" do^.i va`o lo`ng nha` tho+ mo^.t no^~i buo^`n me^nh mo^ng xa va('ng:

Tie^'ng ddu+a hiu ha('t be^n lo`ng
Buo^`n o+i xa va('ng me^nh mo^ng la` buo^`n !

O+? co~i tra^`n The^' Lu+~ ca`ng buo^`n. No^~i lo`ng cu?a The^' Lu+~ la` no^~i "Nho+' ru+`ng" cu?a con ho^? trong vu+o+`n ba'ch thu':

Na`o dda^u nhu+~ng dde^m va`ng be^n bo+` suo^'i
Ta say mo^`i ddu+'ng uo^'ng a'nh tra(ng tan
DDa^u nhu+~ng nga`y mu+a chuye^?n bo^'n phu+o+ng nga`n
Ta la(.ng nga('m giang so+n ta ddo^?i mo+'i !
...Than o^i! Tho+`i oanh lie^.t nay co`n dda^u !

No'i ve^` ca'i buo^`n cu?a Lu+u Tro.ng Lu+ chu'ng ta dde^`u bie^'t Lu+u Tro.ng Lu+ buo^`n nhie^`u, ddau kho^? nhie^`u vi` ti`nh ye^u, nhu+ng Lu+u Tro.ng Lu+ cu~ng co' nhu+~ng no^~i buo^`n kha'c, tie^u bie^?u la` no^~i buo^`n trong "Tie^'ng thu":

Em kho^ng nghe mu`a thu
Du+o+'i tra(ng mo+` tho^?n thu+'c
Em kho^ng nghe ra.o ru+.c
Hi`nh a?nh ke? chinh phu
Trong lo`ng ngu+o+`i co^ phu.
Em kho^ng nghe mu`a thu
La' thu ke^u xa`o xa.c
Con nai va`ng ngo+ nga'c
DDa.p tre^n la' va`ng kho^

Vo+'i Che^' Lan Vie^n "ta^'t ca? nhu+ vo^ nghi~a, ta^'t ca? kho^ng ngoa`i nghi~a kho^? ddau". Mo^.t no^~i ddau kho^? trie^`n mie^n cu?a Che^' Lan Vie^n la` "no^~i buo^`n thu+o+ng nho+' tie^'c gio^'ng da^n Ho+`i".

Ca'i buo^`n trong tho+ Ha`n Ma(.c Tu+? pha^`n lo+'n la` ca'i buo^`n ddau ddo+`i, kho^ng chi? ddau ve^` ta^m ho^`n ma` ddau ca? ve^` the^? xa'c. Nhie^`u ba`i tho+ cu?a Ha`n Ma(.c Tu+? la` nhu+~ng tie^'ng ke^u thu+o+ng tho^'ng thie^'t.

Co`n Xua^n Die^.u, nha` tho+ tie^u bie^?u nha^'t cu?a phong tra`o Tho+ mo+'i, Xua^n Die^.u buo^`n i't hay buo^`n nhie^`u ? To^i nghi~ pha?i la` ngu+o+`i ddau buo^`n nhie^`u mo+'i vie^'t ddu+o+.c nhu+~ng ca^u buo^`n "nhu+'c xu+o+ng" nhu+:

Co`n tro+`i dda^'t nhu+ng cha(?ng co`n to^i ma~i
Ne^n ba^ng khua^ng to^i tie^'c ca? dda^'t tro+`i
(...)
Tha` mo^.t phu't huy hoa`ng ro^`i cho+.t to^'i
Co`n ho+n buo^`n le lo'i suo^'t tra(m na(m !

Co' le~ ngu+o+`i hay buo^`n nha^'t la` Huy Ca^.n. Chi'nh Huy Ca^.n dda~ tu+. xu+ng o+? ca^u mo+? dda^`u ba`i "Mai sau" vie^'t na(m 1940: "Cha`ng Huy Ca^.n khi xu+a hay buo^`n la('m."

Qua tho+ mi`nh Huy Ca^.n no'i cu`ng ta no^~i buo^`n no+i qua'n cha^.t dde`o cao, no^~i buo^`n cu?a so^ng da`i tro+`i ro^.ng, no^~i buo^`n cu?a ngu+o+`i lu+~ thu+' du+`ng ngu+.a tre^n non, buo^`n dde^m mu+a, buo^`n nho+' ba.n, buo^`n khi na('ng le^n, buo^`n khi chie^`u xuo^'ng, buo^`n ca? khi kho^ng co`n tha^'y nhu+~ng da^'u cha^n tre^n ddu+o+`ng...

Huy Ca^.n go.i nhu+~ng no^~i buo^`n a^'y la` "no^~i hiu qua.nh cu?a ho^`n buo^`n kho^ng co'", nhu+ng ta tha^'y ro~ la` "co' co+'" va` ngay ca^u thu+' ta'm ba`i "Mai sau" no'i la` nha` tho+ "cu`ng dda^'t nu+o+'c ma` na(.ng buo^`n dda^'t nu+o+'c."

DDe^'n dda^y chu'ng ta dde^`u tha^'y ca'i no^~i buo^`n cu?a Tho+ mo+'i kho^ng pha?i la` ca'i buo^`n u?y mi. ba.c nhu+o+.c ma` la` ca'i buo^`n cu?a nhu+~ng ngu+o+`i co' ta^m huye^'t, ddau buo^`n vi` be^' ta('c chu+a ti`m ra lo^'i thoa't, cho ne^n mo^.t khi tha^'y a'nh sa'ng cu?a ca'ch ma.ng, ha^`u he^'t ca'c nha` tho+ mo+'i dde^`u ddi theo ca'ch ma.ng va` ngu+o+`i ddi theo ca'ch ma.ng so+'m nha^'t la.i la` ngu+o+`i "khi xu+a hay sa^`u la('m". (4)

Tho+ mo+'i dda~ tro+? tha`nh mo^.t di sa?n cu?a va(n ho.c da^n to^.c. DDo^'i xu+? vo+'i Tho+ mo+'i -- ta^'t nhie^n la` ddo^'i vo+'i nhu+~ng ba`i Tho+ mo+'i xua^'t sa('c -- pha?i nhu+ ddo^'i xu+? vo+'i nhu+~ng tinh hoa cu?a di sa?n va(n ho.c da^n to^.c.

Rie^ng vo+'i to^i tho+`i thanh nie^n dda~ tu+`ng so^'ng trong lo`ng phong tra`o Tho+ mo+'i, dda~ tu+`ng ru ho^`n to^i vo+'i ho^`n Tho+ mo+'i, nay ddo.c la.i Tho+ mo+'i to^i tha^'y nhu+ ddu+o+.c so^'ng la.i nhu+~ng na(m dda^`y tho+ mo^.ng nhu+ng cu~ng dda^`y buo^`n tu?i cu?a lu+'a tuo^?i hai mu+o+i\.

Va` na`ng Tho+ mo+'i tuy nay dda~ tre^n sa'u mu+o+i tuo^?i, to^i va^~n tha^'y na`ng va^~n xinh tu+o+i nhu+ tho+`i tho+ a^'u:

Hoa ta`n ma` va^~n xinh tu+o+i
Tra(ng ta`n ma` va^~n nhu+ ho^`i ra(`m xu+a (5)

(1) Ba`i "Mo^.t lo^'i tho+ mo+'i tri`nh cha'nh giu+~a la`ng tho+" cu?a o^ng Phan Kho^i (Phu. Nu+~ Ta^n Va(n so^' 122 ra nga`y 10-3-1932) kho^ng the^? xem la` ba?n tuye^n ngo^n cu?a phong tra`o Tho+ mo+'i vi` ddi.nh nghi~a Tho+ mo+'i ra^'t kho^ng dda^`y ddu?.

(2) Tha^.t ra phong tra`o Tho+ mo+'i ke'o da`i dde^'n Ca'ch ma.ng tha'ng Ta'm.

(3)Che^' Lan Vie^n vie^'t trong lo+`i tu+.a "Mu`a co^? ddie^?n": "Pha^n chia bo+` co~i tho+ ba(`ng hai chu+~ mo+'i cu~ cha(?ng co' y' nghi~a gi`".

(4) Huy Ca^.n tham gia hoa.t ddo^.ng trong Ma(.t tra^.n Vie^.t Minh tu+` dda^`u na(m 1942.

(5)Nguye^n va(n trong truye^.n Kie^`u:

Hoa ta`n ma` la.i the^m tu+o+i
Tra(ng ta`n ma` la.i ho+n mu+o+`i ra(`m xu+a\.