Thiên ñô Chi‰u

---

ích ThÜÖng gia chí Bàn Canh ngÛ thiên, Chu thÃt Çãi Thành VÜÖng tam tÌ. Khªi Tam ñåi chi s° quân tuÅn vu k› tÜ, v†ng t¿ thiên tÌ. Dï kÿ ÇÒ Çåi tråch trung, vi Ùc vån th‰ tº tôn chi k‰; thÜ®ng cÄn thiên mŒnh, hå nhân dân chí, cÄu h»u tiŒn tri‰p cäi. CÓ quÓc t¶ diên trÜ©ng, phong tøc phú phu. Nhi ñinh Lê nhÎ gia, nãi tuÅn k› tÜ, hÓt thiên mŒnh, võng Çåo ThÜÖng Chu chi tích, thÜ©ng an quy‰t Ãp vu tÜ, trí th‰ Çåi phÃt trÜ©ng, toán sÓ Çoän xúc, bách tín hao t°n, vån vÆt thÃt nghi. TrÅm thÆm thÓng chi, bÃt Ç¡c bÃt tÌ.

HuÓng Cao VÜÖng cÓ Çô ñåi La thành, tråch thiên ÇÎa khu v¿c chi trung; Ç¡c long bàn h° cÙ chi th‰. Chính Nam B¡c ñông Tây chi vÎ; tiŒn giang sÖn hܧng b¶i chi nghi. Kÿ ÇÎa quäng nhi thän bình, quy‰t th° cao nhi säng khäi. Dân cÜ miŒt hôn Çi‰m chi khÓn; vån vÆt c¿c phÒn phø chi phong. Bi‰n lãm ViŒt bang, tÜ vi th¡ng ÇÎa. Thành tÙ phÜÖng bÙc thÃu chi y‰u h¶i; vi vån th‰ lj vÜÖng chi thÜ®ng Çô.

TrÅm døc nhân thº ÇÎa l®i dï ÇÎnh quy‰t cÜ, khanh Ç£ng nhÜ hà ?

Üa nhà ThÜÖng ljn vua Bàn Canh næm lÀn Ç©i Çô; nhà Chu ljn vua Thành VÜÖng cÛng ba lÀn d©i Çô. Phäi Çâu các vua th©i Tam ñåi theo š riêng mình mà t¿ tiŒn chuy‹n d©i ? ChÌ vì muÓn Çóng Çô ª nÖi trung tâm, mÜu toan nghiŒp l§n, tính k‰ muôn Ç©i cho con cháu; trên vâng mŒnh tr©i, dܧi theo š dân, n‰u thÃy thuÆn tiŒn thì thay Ç°i. Cho nên vÆn nܧc lâu dài, phong tøc phÒn thÎnh. Th‰ mà hai nhà ñinh, Lê låi theo š riêng mình, khinh thÜ©ng mŒnh tr©i, không noi theo dÃu cÛ cûa ThÜÖng, Chu, cÙ Çóng yên Çô thành ª nÖi Çây, khi‰n cho triŠu Çåi không ÇÜ®c lâu bŠn, sÓ vÆn ng¡n ngûi, træm h† phäi hao t°n, muôn vÆt không ÇÜ®c thích nghi. TrÅm rÃt Çau xót vŠ viŒc Çó, không th‹ không Ç°i d©i.

HuÓng gì thành ñåi La, kinh Çô cÛ cûa Cao VÜÖng: ª vào nÖi trung tâm tr©i ÇÃt; ÇÜ®c th‰ rÒng cu¶n h° ngÒi. ñã Çúng ngôi Nam B¡c ñông Tây; låi tiŒn hܧng nhìn sông d¿a núi. ñÎa th‰ r¶ng mà b¢ng; ÇÃt Çai cao mà thoáng. Dân cÜ khÕi chÎu cänh khÓn kh° ngÆp løt; muôn vÆt cÛng rÃt m¿c phong phú tÓt tÜÖi. Xem kh¡p nܧc ViŒt ta, chÌ nÖi này là th¡ng ÇÎa. ThÆt là chÓn tø h¶i tr†ng y‰u cûa bÓn phÜÖng ÇÃt nܧc; cÛng là nÖi kinh Çô bÆc nhÃt cûa lj vÜÖng muôn Ç©i.

TrÅm muÓn d¿a vào s¿ thuÆn l®i cûa ÇÃt Ãy Ç‹ ÇÎnh ch° ª. Các khanh nghï th‰ nào ?

-- NguyÍn ñÙc Vân

Chú thích:

• Lš Công UÄn vi‰t bài chi‰u này Ç‹ tÕ š ÇÎnh d©i Çô tØ Hoa LÜ (là nÖi Äm thÃp, chÆt hËp) ra thành ñåi La. TÜÖng truyŠn khi thuyŠn vua ljn dܧi thành thì có ÇiŠm tÓt: con rÒng vàng bay lên, vua nhân Çó Ç°i tên thành ra Thæng Long.

• Bàn Canh: vua thÙ mÜ©i bäy cûa nhà ThÜÖng, m¶t triŠu Çåi rÃt xÜa trong lÎch sº Trung QuÓc; næm lÀn d©i Çô nói viŒc các vua nhà ThÜÖng d©i Çô tØ ÇÃt B¥c (ThÜÖng Khâu, Hà Nam) sang ÇÃt Hiêu (Huÿnh Tråch, Hà Nam), ÇÃt TÜÖng (An DÜÖng, Hà Nam), ÇÃt Cänh (Hà Tân, SÖn Tây), ÇÃt Hình (Hình ñài, Hà B¡c), rÒi ÇÃt Ân (Y‹n SÜ, Hà Nam).

• Thành VÜÖng: vua thÙ ba nhà Chu, triŠu Çåi c° ti‰p nÓi nhà ThÜÖng; ba lÀn d©i Çô nh¡c ljn viŒc Chu Væn VÜÖng d¿ng nghiŒp ª ÇÃt Kÿ (Thi‹m Tây), Chu VÛ VÜÖng d©i Çô ljn TrÜ©ng Yên (cÛng Thi‹m Tây), và Chu Thành VÜÖng låi d©i Çô sang Låc ƒp (Hà Nam). ThÆt ra, phäi nói hai lÀn d©i Çô m§i Çúng !

• Tam ñåi: tên chung chÌ ba triŠu Çåi c° ª Trung QuÓc -- nhà Hå do VÛ sáng lÆp, nhà ThÜÖng do Thành Thang d¿ng lên, và nhà Chu do Chu Væn VÜÖng khªi thûy.

• nÖi Çây: š chÌ Hoa LÜ, kinh Çô cûa nhà ñinh do ñinh B¶ Lïnh sáng lÆp và nhà TiŠn Lê do Lê Hoàn sáng lÆp. Lúc Lš Công UÄn m§i lên ngôi, kinh Çô cûa nhà Lš vÅn còn ª Çó.

• Cao VÜÖng: tÙc viên quan cai trÎ nhà ñÜ©ng Cao BiŠn, tên t¿ Thiên Lš, làm Çô h¶ sÙ châu Giao tØ 864 ljn 875. Cao BiŠn xây thành ñåi La thu¶c vùng ÇÃt Hà N¶i khoäng næm 866. TÜÖng truyŠn Cao BiŠn giÕi ÇÎa lš, tܧng sÓ, bùa phép, có tài vÅy ÇÆu thành binh và bi‰t trÃn y‹m các nÖi có long khí.