Thie^n DDo^ Chie^'u

---

i'ch Thu+o+ng gia chi' Ba`n Canh ngu~ thie^n, Chu tha^'t dda~i Tha`nh Vu+o+ng tam ti?. Kho+?i Tam DDa.i chi so^? qua^n tua^~n vu ky? tu+, vo.ng tu+. thie^n ti?. Di~ ky` ddo^` dda.i tra.ch trung, vi u+'c va.n the^' tu+? to^n chi ke^'; thu+o+.ng ca^?n thie^n me^.nh, ha. nha^n da^n chi', ca^?u hu+~u tie^.n trie^'p ca?i\. Co^' quo^'c to^. die^n tru+o+`ng, phong tu.c phu' phu\. Nhi DDinh Le^ nhi. gia, na~i tua^~n ky? tu+, ho^'t thie^n me^.nh, vo~ng dda.o Thu+o+ng Chu chi ti'ch, thu+o+`ng an quye^'t a^'p vu tu+, tri' the^' dda.i pha^'t tru+o+`ng, toa'n so^' ddoa?n xu'c, ba'ch ti'n hao to^?n, va.n va^.t tha^'t nghi\. Tra^~m tha^.m tho^'ng chi, ba^'t dda('c ba^'t ti?.

Huo^'ng Cao Vu+o+ng co^' ddo^ DDa.i La tha`nh, tra.ch thie^n ddi.a khu vu+.c chi trung; dda('c long ba`n ho^? cu+' chi the^'. Chi'nh Nam Ba('c DDo^ng Ta^y chi vi.; tie^.n giang so+n hu+o+'ng bo^.i chi nghi\. Ky` ddi.a qua?ng nhi tha?n bi`nh, quye^'t tho^? cao nhi sa?ng kha?i\. Da^n cu+ mie^.t ho^n ddie^'m chi kho^'n; va.n va^.t cu+.c pho^`n phu. chi phong. Bie^'n la~m Vie^.t bang, tu+ vi tha('ng ddi.a\. Tha`nh tu+' phu+o+ng bu+'c tha^'u chi ye^'u ho^.i; vi va.n the^' dde^' vu+o+ng chi thu+o+.ng ddo^\.

Tra^~m du.c nha^n thu+? ddi.a lo+.i di~ ddi.nh quye^'t cu+, khanh dda(?ng nhu+ ha` ?

u+a nha` Thu+o+ng dde^'n vua Ba`n Canh na(m la^`n ddo+`i ddo^; nha` Chu dde^'n vua Tha`nh Vu+o+ng cu~ng ba la^`n do+`i ddo^\. Pha?i dda^u ca'c vua tho+`i Tam DDa.i theo y' rie^ng mi`nh ma` tu+. tie^.n chuye^?n do+`i ? Chi? vi` muo^'n ddo'ng ddo^ o+? no+i trung ta^m, mu+u toan nghie^.p lo+'n, ti'nh ke^' muo^n ddo+`i cho con cha'u; tre^n va^ng me^.nh tro+`i, du+o+'i theo y' da^n, ne^'u tha^'y thua^.n tie^.n thi` thay ddo^?i\. Cho ne^n va^.n nu+o+'c la^u da`i, phong tu.c pho^`n thi.nh. The^' ma` hai nha` DDinh, Le^ la.i theo y' rie^ng mi`nh, khinh thu+o+`ng me^.nh tro+`i, kho^ng noi theo da^'u cu~ cu?a Thu+o+ng, Chu, cu+' ddo'ng ye^n ddo^ tha`nh o+? no+i dda^y, khie^'n cho trie^`u dda.i kho^ng ddu+o+.c la^u be^`n, so^' va^.n nga('n ngu?i, tra(m ho. pha?i hao to^?n, muo^n va^.t kho^ng ddu+o+.c thi'ch nghi\. Tra^~m ra^'t ddau xo't ve^` vie^.c ddo', kho^ng the^? kho^ng ddo^?i do+`i\.

Huo^'ng gi` tha`nh DDa.i La, kinh ddo^ cu~ cu?a Cao Vu+o+ng: o+? va`o no+i trung ta^m tro+`i dda^'t; ddu+o+.c the^' ro^`ng cuo^.n ho^? ngo^`i\. DDa~ ddu'ng ngo^i Nam Ba('c DDo^ng Ta^y; la.i tie^.n hu+o+'ng nhi`n so^ng du+.a nu'i\. DDi.a the^' ro^.ng ma` ba(`ng; dda^'t ddai cao ma` thoa'ng. Da^n cu+ kho?i chi.u ca?nh kho^'n kho^? nga^.p lu.t; muo^n va^.t cu~ng ra^'t mu+.c phong phu' to^'t tu+o+i\. Xem kha('p nu+o+'c Vie^.t ta, chi? no+i na`y la` tha('ng ddi.a\. Tha^.t la` cho^'n tu. ho^.i tro.ng ye^'u cu?a bo^'n phu+o+ng dda^'t nu+o+'c; cu~ng la` no+i kinh ddo^ ba^.c nha^'t cu?a dde^' vu+o+ng muo^n ddo+`i\.

Tra^~m muo^'n du+.a va`o su+. thua^.n lo+.i cu?a dda^'t a^'y dde^? ddi.nh cho^? o+?. Ca'c khanh nghi~ the^' na`o ?

-- Nguye^~n DDu+'c Va^n

Chu' thi'ch:

• Ly' Co^ng Ua^?n vie^'t ba`i chie^'u na`y dde^? to? y' ddi.nh do+`i ddo^ tu+` Hoa Lu+ (la` no+i a^?m tha^'p, cha^.t he.p) ra tha`nh DDa.i La\. Tu+o+ng truye^`n khi thuye^`n vua dde^'n du+o+'i tha`nh thi` co' ddie^`m to^'t: con ro^`ng va`ng bay le^n, vua nha^n ddo' ddo^?i te^n tha`nh ra Tha(ng Long.

• Ba`n Canh: vua thu+' mu+o+`i ba?y cu?a nha` Thu+o+ng, mo^.t trie^`u dda.i ra^'t xu+a trong li.ch su+? Trung Quo^'c; na(m la^`n do+`i ddo^ no'i vie^.c ca'c vua nha` Thu+o+ng do+`i ddo^ tu+` dda^'t Ba(.c (Thu+o+ng Kha^u, Ha` Nam) sang dda^'t Hie^u (Huy`nh Tra.ch, Ha` Nam), dda^'t Tu+o+ng (An Du+o+ng, Ha` Nam), dda^'t Ca?nh (Ha` Ta^n, So+n Ta^y), dda^'t Hi`nh (Hi`nh DDa`i, Ha` Ba('c), ro^`i dda^'t A^n (Ye^?n Su+, Ha` Nam).

• Tha`nh Vu+o+ng: vua thu+' ba nha` Chu, trie^`u dda.i co^? tie^'p no^'i nha` Thu+o+ng; ba la^`n do+`i ddo^ nha('c dde^'n vie^.c Chu Va(n Vu+o+ng du+.ng nghie^.p o+? dda^'t Ky` (Thie^?m Ta^y), Chu Vu~ Vu+o+ng do+`i ddo^ dde^'n Tru+o+`ng Ye^n (cu~ng Thie^?m Ta^y), va` Chu Tha`nh Vu+o+ng la.i do+`i ddo^ sang La.c A^'p (Ha` Nam). Tha^.t ra, pha?i no'i hai la^`n do+`i ddo^ mo+'i ddu'ng !

• Tam DDa.i: te^n chung chi? ba trie^`u dda.i co^? o+? Trung Quo^'c -- nha` Ha. do Vu~ sa'ng la^.p, nha` Thu+o+ng do Tha`nh Thang du+.ng le^n, va` nha` Chu do Chu Va(n Vu+o+ng kho+?i thu?y\.

• no+i dda^y: y' chi? Hoa Lu+, kinh ddo^ cu?a nha` DDinh do DDinh Bo^. Li~nh sa'ng la^.p va` nha` Tie^`n Le^ do Le^ Hoa`n sa'ng la^.p. Lu'c Ly' Co^ng Ua^?n mo+'i le^n ngo^i, kinh ddo^ cu?a nha` Ly' va^~n co`n o+? ddo'.

• Cao Vu+o+ng: tu+'c vie^n quan cai tri. nha` DDu+o+`ng Cao Bie^`n, te^n tu+. Thie^n Ly', la`m ddo^ ho^. su+' cha^u Giao tu+` 864 dde^'n 875. Cao Bie^`n xa^y tha`nh DDa.i La thuo^.c vu`ng dda^'t Ha` No^.i khoa?ng na(m 866. Tu+o+ng truye^`n Cao Bie^`n gio?i ddi.a ly', tu+o+'ng so^', bu`a phe'p, co' ta`i va^~y dda^.u tha`nh binh va` bie^'t tra^'n ye^?m ca'c no+i co' long khi'.