Va(n Te^' Nghi~a Si~ Ca^`n Giuo^.c

Væn T‰ Nghïa Sï CÀn Giu¶c

-- NguyÍn ñình Chi‹u (1822-1888)

«i Öi !
Súng gi¥c ÇÃt rŠn,
Lòng dân tr©i tÕ.
MÜ©i næm công v« ru¶ng,

xÜa ¡t còn danh n°i nhÜ phao,
M¶t trÆn nghïa Çánh Tây,

thân tuy mÃt ti‰ng vang nhÜ mõ.

Nh§ linh xÜa
Côi cút làm æn,
Riêng lo nghèo kh°,
ChÜa quen cung ng¿a ÇÜa t§i trÜ©ng nhung
ChÌn bi‰t ru¶ng trâu ª theo làng h¶;
ViŒc cuÓc, viŒc cày, viŒc bØa, viŒc cÃy,

tay vÓn làm quen;
TÆp khiên, tÆp mác, tÆp giáo, tÆp c©,

m¡t chÜa tØng ngó.
Ti‰ng phong håc phÆp phÒng hÖn mÜ©i tháng,

trông tin quan nhÜ n¡ng hån trông mÜa.
Mùi tinh chiên vÃy vá Çã ba næm,

ghét thói m†i nhÜ nhà nông ghét cÕ.
ñêm thÃy bòng bong che tr¡ng l§p,

nh»ng muÓn æn gan;
Ngày xem Óng khói chåy Çen xì,

toan ra c¡n c°.
M¶t mÓi xa thÜ ÇÒ s¶,

há Ç‹ ai chém r¡n Çu°i hÜu;
Hai vÀng nhÆt nguyŒt chói lòa,

Çâu dung lÛ treo dê bán chó.
Nào Ç®i ai Çòi ai b¡t,

phen này xin ra sÙc Çoån kình.
Ch£ng thèm trÓn ngÜ®c trÓn xuôi,

chuy‰n này dÓc ra tay b¶ h°.

Khá thÜÖng thay
VÓn ch£ng phäi quân cÖ, quân vŒ,

theo giòng ª lính diÍn binh;
Ch£ng qua là dân Ãp, dân làng,

m‰n nghïa làm quân chiêu m¶
MÜ©i tám ban võ nghŒ, nào Ç®i tÆp rèn;
Chín chøc trÆn binh thÜ, không ch© bài bÓ.
Ngoài cÆt có m¶t manh áo väi,

nào Ç®i mang bao tÃu, bao ngòi,
Trong tay dùng m¶t ng†n tÀm vông,

chi nài s¡m dao tu, nón g‡.
HÕa mai Çánh b¢ng rÖm con cúi,

cÛng ÇÓt xong nhà dåy Çåo kia;
GÜÖm Çeo dùng m¶t ng†n dao phay,

cÛng chém Ç¥ng ÇÀu quan hai n†
Chi nh†c quan Quän gióng trÓng kì trÓng giøc,

Çåp rào lÜ§t t§i, coi gi¥c cÛng nhÜ không.
M¥c kŒ th¢ng Tây b¡n Çån nhÕ, Çån to,

xô cºa xông vào, liŠu mình nhÜ ch£ng có.
KÈ Çâm ngang, ngÜ©i chém d†c,

làm cho mä tà, mä ái hÒn kinh.
B†n hè trÜ§c, lÛ ó sau,

trÓi kŒ tàu thi‰c, tàu ÇÒng súng n°.
Nh»ng læm lòng nghïa sau dùng
ñâu bi‰t xác phàm v¶i bÕ.
M¶t ch¡c sa trÜ©ng r¢ng ch» hånh,

nào hay da ng¿a b†c thây;
Træm næm âm phû Ãy ch» quy,

xá Ç®i gÜÖm hùm treo m¶
ñoái sông CÀn Giu¶c,

cÕ cây mÃy d¥m sÀu giæng;
Ch£ng phäi án cÜ§p, án gian Çày t§i,

mà vi binh Çánh gi¥c cho cam tâm.
VÓn không gi» thành, gi» lÛy bÕ Çi,

mà hiŒu l¿c theo quân cho Çáng sÓ.

NhÜng nghï r¢ng
TÃc ÇÃc ng†n rau Ön chúa,

tài bÒi cho nÜ§c nhà ta
Bát cÖm manh áo ª Ç©i,

m¡c m§ chi ông cha nó ?
Vì ai khi‰n quan quân khó nh†c,

æn tuy‰t n¢m sÜÖng ?
Vì ai xui hào lÛy tan hoang,

xiêu mÜa ngà gió ?
SÓng làm chi theo quân tä Çåo,

qu£ng vùa hÜÖng, xô bàn Ç¶c

nghï låi thêm buÒn;
SÓng làm chi ª lính mä tà,

chia rÜ®u ng†t, g¥m bánh mì,

nghe càng thêm h°.
Thà thác mà Ç¥ng câu dÎch khái,

vŠ sau t° phø cÛng vinh,
HÖn còn mà chÎu ch» ÇÀu Tây,

ª v§i man di rÃt kh°.

Ôi thôi thôi
Chùa Lão Ng¶ næm canh Üng Çóng lånh,

tÃm lòng son gºi låi bóng træng r¢m;
ñÒn Tây DÜÖng m¶t kh¡c Ç¥ng rºa h©n,

tûi phÆn båc trôi theo dòng nÜ§c Ç°.
ñau Ç§n mÃy, mË già ngÒi khóc trÈ,

ng†n Çèn khuya leo lét trong lŠu,
Não nùng thay, v® y‰u chåy tìm chÒng,

con bóng x‰ vÆt v© trÜ§c ngõ.

Ôi !
M¶t trÆn khói tan,
Nghìn næm ti‰t r«.
Binh tÜ§ng nó hày Çóng sông B‰n Nghé,

còn làm cho bÓn phía mây Çen.
Ông cha ta còn ª ÇÃt ñÒng Nai,

ai cÙu Ç¥ng m¶t phÜ©ng con ÇÕ.
Thác mà trä nÜ§c non rÒi n®,

danh thÖm ÇÒn sáu tÌnh cÛng ÇŠu khen;
Thác mà Üng ÇŠn mi‰u Ç‹ th©,

ti‰ng hay träi muôn Ç©i ai cÛng m¶
SÓng Çánh gi¥c, thác cÛng Çánh gi¥c,

linh hÒn theo giúp cÖ binh

muôn ki‰p nguyŒn ÇÜ®c trä thù kia
SÓng th© vua, thác cÛng th© vua,

l©i dø dåy Çã rành rành

m¶t ch» Ãm Çû ÇŠn công Çó.
NÜ§c m¡t anh hùng lau ch£ng ráo,

thÜÖng vì hai ch» thiên dân.
Cây nhang nghïa khí th¡p nên thÖm,

cám bªi m¶t câu vÜÖng th°.

H«i Öi !
Có linh xin hÜªng.

Tài LiŒu Tham Khäo:

Thi Væn QuÓc CÃm Th©i Thu¶c Pháp, Thái Båch
Væn H†c ViŒt Nam Nºa CuÓi Th‰ K› XIX, NguyÍn L¶c
ViŒt Nam Væn H†c Sº Y‰u, DÜÖng Quäng Hàm.