Nhìn Låi Phong Trào ThÖ M§i
-- Hoài Chân


CÛng nhÜ nàng KiŠu cûa NguyÍn Du, cu¶c Ç©i nàng ThÖ m§i cÛng ba chìm bäy n°i. Sau Cách Mång tháng Tám, trong suÓt bÓn mÜÖi næm nàng ThÖ m§i "ª không yên °n ngÒi không v»ng vàng". ChÌ tØ mÜ©i næm trª låi Çây, dܧi làn gió Ç°i m§i, giá trÎ ThÖ m§i m§i dÀn dÀn ÇÜ®c nhìn nhÆn thoä Çáng.

Trong bài "M¶t th©i Çåi trong thi ca" ÇÀu cuÓn "Thi nhân ViŒt Nam", chúng tôi -- Hoài Thanh và Hoài Chân -- Çã phác qua lÎch sº phong trào ThÖ m§i, Çã phân tích tính chÃt và n¶i dung cûa ThÖ m§i. S¿ phân tích Ãy ljn bây gi© tôi vÅn thÃy là Çúng. NhÜng nay sau hÖn nºa th‰ k›, nhìn låi phong trào ThÖ m§i tôi thÃy rõ hÖn m¶t sÓ Çi‹m.


Hai bài thÖ tuyên ngôn cûa phong trào ThÖ m§i

CÛng nhÜ nhiŠu trÜ©ng phái thi ca, phong trào ThÖ m§i có bän tuyên ngôn cûa nó. Mà låi có ljn hai bän tuyên ngôn (1).

Bän tuyên ngôn thÙ nhÃt là bài thÖ "Cây Çàn muôn ÇiŒu" cûa Th‰ L», ngÜ©i có công ÇÀu trong viŒc xây d¿ng nŠn ThÖ m§i. Bài Ãy nêu cao "tinh thÀn" cûa ThÖ m§i: ThÖ m§i là ti‰ng nói cûa cái tôi. Bài thÖ có 36 câu mà có ljn 15 ch» tôi. Xin trích 11 câu cûa bài thÖ Ãy:

Bän tuyên ngôn thÙ hai là bài thÖ "Cäm xúc" cûa Xuân DiŒu, nhà thÖ tiêu bi‹u nhÃt cûa phong trào ThÖ m§i. NhÜ tên bài thÖ, bài "Cäm xúc" nói vŠ lÓi cäm xúc m§i cûa nhà thÖ. Xin trích ba Çoån (12 câu) trong sÓ sáu Çoån (24 câu) cûa bài Ãy: Bài "Cây Çàn muôn ÇiŒu" và bài "Cäm xúc" ÇŠu ÇÜ®c Çæng trên báo Phong Hóa trong næm 1933, bài Çæng sau (Cäm xúc) Xuân DiŒu ÇŠt¥ng Th‰ L», có th‹ xem nhÜ hoå låi bài Çæng trܧc (Cây Çàn muôn ÇiŒu).


M¶t th©i Çåi thi ca phong phú

Phong trào ThÖ m§i b¡t ÇÀu tØ næm 1932, næm ông Phan Khôi ÇŠ xܧng phong trào và k‰t thúc næm 1941 (2), næm nhà thÖ m§i Ch‰ Lan Viên ÇŠ t¿a tÆp "Mùa c° Çi‹n" cûa Quách TÃn, m¶t tÆp thÖ cÛ ÇÜ®c nhiŠu nhà thÖ m§i hoan nghênh (3).

ChÜa bao gi© ngÜ©i ta thÃy xuÃt hiŒn cùng m¶t lÀn m¶t hÒn thÖ r¶ng mª nhÜ Th‰ L», mÖ màng nhÜ LÜu Tr†ng LÜ, hùng tráng nhÜ Huy Thông, trong sáng nhÜ NguyÍn NhÜ®c Pháp, äo não nhÜ Huy CÆn, quê mùa nhÜ NguyÍn Bính, kì dÎ nhÜ Ch‰ Lan Viên và thi‰t tha, råo r¿c, bæn khoæn nhÜ Xuân DiŒu.

Nêu tên tám nhà thÖ Ãy là nêu tên tám nhà thÖ tiêu bi‹u cho phong trào ThÖ m§Î Phong trào có chØng næm mÜÖi nhà thÖ phong cách khác nhau m¥c dù m¶t sÓ có chÎu änh hܪng lÅn nhau.

Phong trào ThÖ m§i phong phú không chÌ ª sÓ các nhà thÖ mà còn ª sÓ lÜ®ng nh»ng bài thÖ hay. CuÓn "Thi nhân ViŒt Nam" Çã ch†n in 169 bài, phÀn l§n là nh»ng bài thÖ hay. NhÜng còn bi‰t bao nhiêu bài hay không ÇÜ®c ÇÜa vào "Thi nhân ViŒt Nam": Xuân DiŒu chÌ có 15 trong sÓ 72 bài (trong "ThÖ thÖ" và "Gºi hÜÖng cho gió") ÇÜ®c ch†n in cho trong Tuy‹n tÆp Xuân DiŒu I, Huy CÆn chÌ có 11 trong sÓ 34 bài (trong "Lºa thiêng") ÇÜ®c ch†n in trong Tuy‹n tÆp Huy CÆn I, Th‰ L» chÌ có 7 bài, LÜu Tr†ng LÜ 7 bài, NguyÍn Bính 8 bài, Ch‰ Lan Viên 8 bài, Hàn M¥c Tº 7 bài, NguyÍn NhÜ®c Pháp 2 bài, Thâm Tâm 1 bài, thÖ TrÀn HuyŠn Trân chÌ ÇÜ®c bình qua mà không ÇÜ®c trích m¶t bài nào. "Ti‰ng ÇÎch sông Ô" -- bài anh hùng ca n°i ti‰ng cûa Huy Thông -- chÌ ÇÜ®c trích mÃy câu mà không ÇÜ®c in tr†n bài. Bài "ñây thôn Vï Då" -- m¶t bài thÖ kiŒt tác cûa Hàn M¥c Tº-cÛng không ÇÜ®c in trong "Thi nhân ViŒt Nam".

Tôi nêu cø th‹ nhÜ trên Ç‹ nói r¢ng còn h¢ng træm bài thÖ hay không ÇÜ®c ch†n in vào cuÓn "Thi nhân ViŒt Nam". Và Ç‹ kh£ng ÇÎnh: m¶t th©i Çåi chÌ có mÜ©i næm mà ta thÃy xuÃt hiŒn cùng m¶t lÀn hÖn næm mÜÖi nhà thÖ v§i hàng mÃy træm bài thÖ hay, Çúng là m¶t th©i Çåi phong phú trong lÎch sº thi ca ViŒt Nam.


VŠ cái buÒn cûa ThÖ m§i

VŠ cái buÒn cûa ThÖ m§i, næm 1941 chúng tôi Çã vi‰t ª cuÓi bài "M¶t th©i Çåi trong thi ca":

"ñ©i chúng ta n¢m trong vòng ch» tôi. MÃt bŠ r¶ng ta Çi tìm bŠ sâu. NhÜng càng Çi sâu càng lånh. Ta thoát lên tiên cùng Th‰ L», ta phiêu lÜu trong trÜ©ng tình cùng LÜu Tr†ng LÜ, ta Çiên cuÒng v§i Hàn M¥c Tº , Ch‰ Lan Viên, ta Ç¡m say cùng Xuân DiŒu. NhÜng Ƕng tiên Çã khép, tình yêu không bŠn, Çiên cuÒng rÒi tÌnh, say Ç¡m vÅn bÖ vÖ. Ta ngÖ ngÄn trª vŠ hÒn ta cùng Huy CÆn. Cä tr©i th¿c tr©i m¶ng vÅn nao nao theo hÒn ta. Th¿c chÜa bao gi© thÖ ViŒt Nam buÒn và nhÃt là xôn xao nhÜ th‰".

ñúng là ThÖ m§i buÒn, buÒn nhiŠu.

NhÜng vÃn ÇŠ không ª ch‡ buÒn nhiŠu hay buÒn ít, mà ª ch‡: cái buÒn Ãy phäi chæng là m¥t tiêu c¿c cûa ThÖ m§i, phäi chæng cái buÒn Ãy là cái buÒn ûy mÎ dÅn ljn bi quan mÃt tin tܪng ?

MuÓn bi‰t cái buÒn cûa ThÖ m§i là cái thÙ buÒn gì ta phäi tìm trong thÖ các nhà thÖ tiêu bi‹u cho phong trào ThÖ m§i.

Th‰ L» buÒn cä khi ÇÜ®c thoát lên tiên. "Ti‰ng sáo thiên thai" d¶i vào lòng nhà thÖ m¶t n‡i buÒn mênh mông xa v¡ng:

Ÿ cõi trÀn Th‰ L» càng buÒn. N‡i lòng cûa Th‰ L» là n‡i "Nh§ rØng" cûa con h° trong vÜ©n bách thú:

Nói vŠ cái buÒn cûa LÜu Tr†ng LÜ chúng ta ÇŠu bi‰t LÜu Tr†ng LÜ buÒn nhiŠu, Çau kh° nhiŠu vì tình yêu, nhÜng LÜu Tr†ng LÜ cÛng có nh»ng n‡i buÒn khác, tiêu bi‹u là n‡i buÒn trong "Ti‰ng thu":

V§i Ch‰ Lan Viên "tÃt cä nhÜ vô nghïa, tÃt cä không ngoài nghïa kh° Çau". M¶t n‡i Çau kh° triŠn miên cûa Ch‰ Lan Viên là "n‡i buÒn thÜÖng nh§ ti‰c giÓng dân H©i".

Cái buÒn trong thÖ Hàn M¥c Tº phÀn l§n là cái buÒn Çau Ç©i, không chÌ Çau vŠ tâm hÒn mà Çau cä vŠ th‹ xác. NhiŠu bài thÖ cûa Hàn M¥c Tº là nh»ng ti‰ng kêu thÜÖng thÓng thi‰t.

Còn Xuân DiŒu, nhà thÖ tiêu bi‹u nhÃt cûa phong trào ThÖ m§i, Xuân DiŒu buÒn ít hay buÒn nhiŠu ? Tôi nghï phäi là ngÜ©i Çau buÒn nhiŠu m§i vi‰t ÇÜ®c nh»ng câu buÒn "nhÙc xÜÖng" nhÜ:

Có lë ngÜ©i hay buÒn nhÃt là Huy CÆn. Chính Huy CÆn Çã t¿ xÜng ª câu mª ÇÀu bài "Mai sau" vi‰t næm 1940: "Chàng Huy CÆn khi xÜa hay buÒn l¡m."

Qua thÖ mình Huy CÆn nói cùng ta n‡i buÒn nÖi quán chÆt Çèo cao, n‡i buÒn cûa sông dài tr©i r¶ng, n‡i buÒn cûa ngÜ©i l» thÙ dØng ng¿a trên non, buÒn Çêm mÜa, buÒn nh§ bån, buÒn khi n¡ng lên, buÒn khi chiŠu xuÓng, buÒn cä khi không còn thÃy nh»ng dÃu chân trên ÇÜ©ng...

Huy CÆn g†i nh»ng n‡i buÒn Ãy là "n‡i hiu quånh cûa hÒn buÒn không có", nhÜng ta thÃy rõ là "có c§" và ngay câu thÙ tám bài "Mai sau" nói là nhà thÖ "cùng ÇÃt nܧc mà n¥ng buÒn ÇÃt nܧc."

ñ‰n Çây chúng ta ÇŠu thÃy cái n‡i buÒn cûa ThÖ m§i không phäi là cái buÒn ûy mÎ båc nhÜ®c mà là cái buÒn cûa nh»ng ngÜ©i có tâm huy‰t, Çau buÒn vì b‰ t¡c chÜa tìm ra lÓi thoát, cho nên m¶t khi thÃy ánh sáng cûa cách mång, hÀu h‰t các nhà thÖ m§i ÇŠu Çi theo cách mång và ngÜ©i Çi theo cách mång s§m nhÃt låi là ngÜ©i "khi xÜa hay sÀu l¡m". (4)

oOo0o

ThÖ m§i Çã trª thành m¶t di sän cûa væn h†c dân t¶c. ñÓi xº v§i ThÖ m§i -- tÃt nhiên là ÇÓi v§i nh»ng bài ThÖ m§i xuÃt s¡c -- phäi nhÜ ÇÓi xº v§i nh»ng tinh hoa cûa di sän væn h†c dân t¶c.

Riêng v§i tôi th©i thanh niên Çã tØng sÓng trong lòng phong trào ThÖ m§i, Çã tØng ru hÒn tôi v§i hÒn ThÖ m§i, nay džc låi ThÖ m§i tôi thÃy nhÜ ÇÜ®c sÓng låi nh»ng næm ÇÀy thÖ m¶ng nhÜng cÛng ÇÀy buÒn tûi cûa lÙa tu°i hai mÜÖi.

Và nàng ThÖ m§i tuy nay Çã trên sáu mÜÖi tu°i, tôi vÅn thÃy nàng vÅn xinh tÜÖi nhÜ th©i thÖ Ãu:


(1) Bài "M¶t lÓi thÖ m§i trình chánh gi»a làng thÖ" cûa ông Phan Khôi (Phø N» Tân Væn sÓ 122 ra ngày 10-3-1932) không th‹ xem là bän tuyên ngôn cûa phong trào ThÖ m§i vì ÇÎnh nghïa ThÖ m§i rÃt không ÇÀy Çû.

(2) ThÆt ra phong trào ThÖ m§i kéo dài ljn Cách mång tháng Tám.

(3)Ch‰ Lan Viên vi‰t trong l©i t¿a "Mùa c° Çi‹n": "Phân chia b© cõi thÖ b¢ng hai ch» m§i cÛ ch£ng có š nghïa gì".

(4) Huy CÆn tham gia hoåt Ƕng trong M¥t trÆn ViŒt Minh tØ ÇÀu næm 1942.

(5)Nguyên væn trong truyŒn KiŠu:



.....