Kie^'m Sa('c
-- Nguye^~n Huy Thie^.p

"Lo+`i ra(`ng ba.c me^.nh cu~ng la` lo+`i chung"

-- Nguye^~n Du

rong so^' ngu+o+`i ga^`n gu~i vo+'i The^' to^? Nguye^~n Phu'c A'nh nhu+~ng na(m mu+u phu.c la.i co+ ddo^` nha` Nguye^~n co' mo^.t ha`o kie^.t ma` kho^ng su+? sa'ch na`o nha('c dde^'n. Ngu+o+`i ddo' la` DDa(.ng Phu' La^n.

La^n que^ o+? Hu+ng Ho'a, cha la` DDa(.ng Phu' Bi`nh, tru+o+'c la` thuo^.c tu+o+'ng cu?a Tri.nh Bo^`ng. Bi`nh ti'nh ngang ta`ng, vo~ co^ng tha^m ha^.u, tha^'y chu'a Tri.nh he`n ma` ca'ch xu+? the^' keo kie^.t, kho^ng xu+'ng dda'ng vo+'i ba^.c vu+o+ng gia? ne^n bo? Tri.nh Bo^`ng va`o DDa`ng Trong. Khi Ta^y So+n no^?i le^n, Bi`nh theo Nguye^~n Nha.c, Nguye^~n Nha.c kho^ng tin Bi`nh, cho Bi`nh la` da^n Ba('c Ha` tri' xa?o, kho^ng trung ti'n. Nha.c chi? cho Bi`nh la`m mo^.t chu+'c quan vo~ nho? o+? vu`ng so+n cu+o+'c ma~i ta^y Bi`nh Thua^.n. Bi`nh ba^'t dda('c chi', suo^'t nga`y uo^'ng ru+o+.u, nhie^`u khi say qua', cu+' tro^ng ve^` phi'a tro+`i Ba('c ma` kho'c hu hu. La^n can the^' na`o cu~ng kho^ng ddu+o+.c. Ve^` sau Bi`nh nga~ nu+o+'c, ra^u to'c ru.ng he^'t, ga^`y to.p ddi, da va`ng nhu+ nghe^., chi? na(`m cho+` che^'t. Bi`nh co' mo^.t thanh kie^'m gia truye^`n, sa('c nhu+ nu+o+'c, so^'ng kie^'m ddo^? chi`, su+'c che'm khu?ng khie^'p. Tru+o+'c khi che^'t, Bi`nh trao thanh kie^'m la.i cho La^n, ba?o ra(`ng: "Con o+i, nu+o+'c ddang co' loa.n. Ta^y So+n ba^y gio+` ddang le^n nhu+ the^' che? tre. Nhu+ng ta tha^'y su+'c cho+i cu?a bo.n ngu+o+`i na`y ba^'t qua' chi? nhu+ tro.c phu' nha` gia`u, ga'nh va'c giang so+n sao ddu+o+.c ? Ta ddo^` ra(`ng me^.nh Ta^y So+n co' ha.n. Hie^.n Gia DDi.nh co' Nguye^~n Phu'c A'nh la` no`i vu+o+ng gia?, con ga('ng va`o dda^'y ti`m xem". La^n kho'c, ma('t cha?y co' ma'u. Bi`nh gia~y ma^'y ca'i, mo^` ho^i toa't dda^`m ddi`a, ngu+o+`i cu+' la.nh da^`n ro^`i che^'t. La^n la^'y kie^'m dda`o huye^.t cho^n cha; ti`m ddu+o+`ng va`o Gia DDi.nh theo Nguye^~n Phu'c A'nh. Lu'c ba^'y gio+` La^n mo+'i hai mu+o+i ta'm tuo^?i.

Nguye^~n Phu'c A'nh o+? Gia DDi.nh ti`m ca'ch la^.t ddo^? Ta^y So+n, khi na`y the^' dda~ ma.nh. A'nh la` ngu+o+`i dda mu+u tu'c ke^', ti'nh kie^n tri`, kho^ng tin ai, du`ng ngu+o+`i la^'y chu+~ "hie^.p", chu+~ "le^~" la`m tro.ng, kho^ng coi "nha^n", "nghi~a", "tri'", "ti'n" ra gi`. Thi?nh thoa?ng, A'nh va`o trong dda^'t Thua^.n Qua?ng, xua^'t quy? nha^.p tha^`n. Ngu+o+`i DDa`ng Trong so+. A'nh ho+n la` thi'ch A'nh. A'nh ddi dde^'n dda^u nghe no'i cu~ng co' ma^y dden cuo^`n cuo^.n bay dda(`ng tru+o+'c, da^n cu+ tha^'y co' mu+a la` bie^'t A'nh vu+`a ddi qua.

La^n ga(.p A'nh. A'nh tha^'y La^n kho^i ngo^, a(n no'i khoan ho`a ma` thu? ddoa.n ta'o ba.o thi` thi'ch la('m, cho o+? luo^n be^n mi`nh. Mo^.t la^`n thuye^`n A'nh qua cu+?a Tie^`n Giang, co' bo^'n ngu+o+`i ddi theo, trong ddo' co' La^n. Ba^'y gio+` co' con ca' sa^'u ra^'t to cu+' bo+i theo, dduo^?i the^' na`o cu~ng kho^ng ddu+o+.c. Mo.i ngu+o+`i lo so+., tha^'y pha?i co' ngu+o+`i nha?y xuo^'ng la`m mo^`i cho ca' sa^'u thi` mo+'i thoa't. A'nh ho?i: "Ai vi` nu+o+'c Vie^.t ma` che^'t ?" Ba ngu+o+`i kia ti`nh nguye^.n che^'t, chi? co' La^n ngo^`i im. A'nh tru+`ng ma('t ho?i La^n: "Tru+o+.ng phu quy' ma.ng so^'ng the^' a` ?" La^n cha('p tay: "Chu'a co^ng ddu+`ng gia^.n. Nu+o+'c Vie^.t thi` kho^ng ai ha.i ddu+o+.c. Co`n thoa't ha`m ca' sa^'u, ca^`n gi` phi' mo^.t ma.ng ngu+o+`i !" No'i ro^`i nha(.t ho`n dda' o+? ma.n thuye^`n ne'm con vi.t gio+`i bay qua. Vi.t gio+`i ro+i xuo^'ng nu+o+'c, ca' sa^'u tha^'y va^.y vo^.i bo? thuye^`n lao dde^'n cho^~ vi.t gio+`i. A'nh cu+o+`i ha ha? ba?o ra(`ng: "The^' na`y thi` nghie^.p ta the^' na`o Tro+`i cu~ng cho tha`nh".

A'nh ddi dda^u cu~ng cho La^n ddi theo, cu~ng nhie^`u khi A'nh xem y' La^n dde^? lie^.u xu+? the^' vo+'i ngu+o+`i, la^`n na`o cu~ng tru'ng. Co' la^`n, lu'c na`y the^' A'nh nhu+ die^`u ga(.p gio', tru+o+'c Te^'t Nguye^n dda'n, ca'c tu+o+'ng li~nh, ca'c nha` ha`o phu' quanh vu`ng, ca? da^n chu'ng Gia DDi.nh nu+~a cu~ng mang le^~ va^.t dde^'n mu+`ng, A'nh cho La^n ra nha^.n le^~ va^.t. La^n ra nha^.n, cho ra'o va`o ca? mo^.t kho. Kha'ch dde^'n chu'c mu+`ng A'nh, chi? ddi cha^n tay kho^ng ma` va`o. Bo.n Le^ Va(n Duye^.t, Nguye^~n Va(n Tha`nh, Vo~ Ta'nh tha^'y le^~ va^.t cu?a mi`nh cu~ng bi. xe^'p cu`ng vo+'i le^~ va^.t nhu+~ng ngu+o+`i kha'c thi` ca(m tu+'c. Bo.n na`y pha`n na`n vo+'i A'nh, y' tra'ch A'nh dde^? ta? hu+~u coi thu+o+`ng mi`nh. A'nh cu+o+`i ba?o ra(`ng: "La^n la` ngu+o+`i co' va(n, co' vo~, la.i cu+o+ng tru+.c, trung tha`nh vo+'i chu?, cu+' dde^? ha('n khu xu+?. Ha('n co' ca'ch khu xu+? cu?a ha('n. Nhu+~ng ngu+o+`i ga^`n ta kho^ng pha?i ke? ta^`m thu+o+`ng dda^u".

Sa'ng mo^`ng mo^.t, la^.p dda`n te^' tha^`n, A'nh cho La^n ddu+'ng ra chia lo^.c tha'nh. La^n chia pha^`n dde^`u ai cu~ng nhu+ ai, mo.i ngu+o+`i ra^'t ho+'n ho+?. Sau vie^.c na`y, A'nh ho?i La^n, La^n dda'p: "Nghie^.p chu'a co^ng chu+a tha`nh, the^' ma` dda~ co' ke? da^ng le^~ va^.t nhie^`u, da^ng le^~ va^.t i't. Bie^'t le^~ va^.t cu?a tu+`ng ngu+o+`i, chu'a co^ng sau na`y du`ng ho. kho'." A'nh ba?o: "Pha?i !" La^n la.i no'i: "Vie^.c chia pha^`n dde^`u nhau la` dde^? ai cu~ng tha^'y mi`nh pha?i co^' ga('ng". A'nh ba?o: "Cu~ng pha?i". Ngo^`i mo^.t lu'c A'nh no'i: "Chi? e ngu+o+i ca(n co+ qua' cha(ng ?" La^n dda'p: "DDa^`y to+' kho^ng ca(n co+ co' ha.i cho chu?". A'nh ba?o: "Ngu+o+i la` da^n Ba('c Ha`; Ngu+o+i kho^ng hie^?u da^n DDa`ng Trong nhu+ ta ddu+o+.c. Ngu+o+i tu+o+?ng la`m the^' la` chu toa`n, nhu+ng ba^.c vu+o+ng gia? thi'ch su+. tie^.n lo+.i ho+n ca?". La^n ba?o: "Chu'a co^ng no'i pha?i, ca(n co+ chi? ho+.p vo+'i ba^`n tie^.n, nhu+ng dda^'t cu?a Chu'a co^ng ba^y gio+` nhie^`u ho+n dda^'t cu?a Ta^y So+n hay cu?a Ta^y So+n nhie^`u ho+n ?" A'nh cau ma`y dda'p: "Ta chi? vo?n ve.n co' ba thu+o+'c dda^'t cho^n tha^y tho^i". La^n ba?o: "Kho^ng pha?i the^'. Chu'a co^ng ddu+o+.c lo`ng tro+`i dda^'t, chi? ca^`n Chu'a co^ng tha`nh ta^m". A'nh ngo^`i im, la't sau la.i ho?i: "Nha.c kho^ng no'i la`m gi`. Lu+~ kho^ng no'i la`m gi`. Hue^. co' ca'ch gi` ma` gio?i giang the^' ?" La^n dda'p: "Hue^. gio?i du`ng ngu+o+`i ta`i nhu+ng kho^ng gio?i du`ng ngu+o+`i thu+o+`ng. Chu'a co^ng kha'c Hue^.". A'nh ngo^`i im kho^ng no'i na(ng gi`.

Khi Nguye^~n Hue^. che^'t, con trai la` Nguye^~n Quang Toa?n le^n ngo^i, Ta^y So+n na(m be` ba?y mo^'i. A'nh mu+`ng la('m sai mo+? tie^.c mu+`ng. La^n ddu+'ng ra can: "Chu'a co^ng ddu+`ng la`m the^', da^n chu'ng nhi`n va`o kho^ng cho ta la` ngu+o+`i dda.i lu+o+.ng". A'nh ba?o: "Hue^. coi ta la` quo^'c thu`, hi.ch truye^`n kha('p no+i, lo+`i le~ ba^?n thi?u la('m. Ta vo+'i Hue^. kho^ng ddo^.i tro+`i chung. No' che^'t ta cu+o+`i cu~ng kho^ng ddu+o+.c u+ ?" La^n dda'p: "Hue^. kho^ng co' to^.i gi`, chi? la` mo^.t ngu+o+`i ta`i, bi. tro+`i ha`nh, cu~ng nhu+ Chu'a co^ng va^.y. Nhu+ng lu+.c lu+o+.ng cu?a Hue^. kho^ng ddu+o+.c hu+o+?ng phu'c la^u da`i, the^' la` Hue^. da(m ba?y ddu+o+`ng thie^.t. Ta la^'y lo^.c cu?a ke? ddu+o+.c hu+o+?ng phu'c tro+`i ma` cu+ xu+?, tro+`i tha^'y ta pha?i, ngu+o+`i cu~ng tha^'y ta pha?i". A'nh nghe La^n nhu+ng nghie^'n ra(ng no'i: "Khi na`o ta tha`nh nghie^.p lo+'n, ta phanh tha^y no', ta cho^n ba ho. no'". La^n ba?o: "Cha(?ng la^u dda^u, Chu'a co^ng cu+' nhi.n cu+o+`i, lu'c a^'y cu+o+`i mo^.t the^?". Qua? nhie^n sau na`y khi A'nh chie^'m Tha(ng Long, tho^'ng nha^'t giang so+n, A'nh tra? thu` Ta^y So+n ra^'t tha?m kho^'c.

Khi A'nh chie^'m Phu' Xua^n, cu+o+'p ddu+o+.c mo^.t ca nu+~ xinh dde.p la. lu`ng, te^n la` Ngo^ Thi. Vinh Hoa, vu+`a tro`n mu+o+`i ta'm tuo^?i. Vinh Hoa ha't hay, dda`n gio?i, ddie^.u bo^. ra^'t duye^n da'ng. Mo^.t dde^m, A'nh hu+'ng kho+?i, sai La^n ddu+a Vinh Hoa va`o ba`y tie^.c, ngo^`i nghe ha't. La^n ba?o: "Ha't ba`i Trie^`u Thie^n Tu+?". Vinh Hoa o^m dda`n ha't:

Ki`a xanh xanh
Ma^'y nu. non
Ma^'y la' non
Nho+` mu+a xua^n mang su+~a cho
Nho+` gio' xua^n mang khi' tho^? cho
Nho+` dda^'t mang lu+o+ng thu+.c cho
Cha(?ng chi.u cho ai ha'i
Ca`ng lo+'n, nhan sa('c ca`ng my~ mie^`u
Ca`ng lo+'n, pha^?m ha.nh ca`ng thanh sa.ch
Ca`ng lo+'n, ca`ng ca? the.n
Tho+ na`o ta? ddu+o+.c ve? dde.p na`y
Bu't na`o ve~ ddu+o+.c y' tu+' na`y
Ai tu+o+ng tu+ ma` chau ma`y
Ngu? thi` tho^i, ti?nh la.i nho+'
A^'y la` tro+`i cho
Ve? dde.p hoa`n ha?o
Ve? dde.p thie^n kim.

Ki`a nu'i cao cao
Ki`a so^ng xanh xanh
Nu'i do dda^u ma` ra
So^ng do dda^u ma` ra
Tra'ng si~ xa nha`
La(.n lo^.i tre^n ddu+o+`ng
No+i co^' hu+o+ng
Me. gia` ba.c dda^`u
Ga'i quy' dde^m na(`m tra(`n tro.c
La^'y gi` tra? nghi~a ti`nh
Uo^'ng che'n ru+o+.u sa^`u
Mo+`i nu'i cao mo^.t che'n
La.y thie^n tu+? ba la.y
Cha(?ng que^n ti`nh so^ng nu'i
Chi? thu+o+ng ti`nh me. gia` vo+'i ngu+o+`i dde.p phu+o+ng xa\.

A'nh ho.p ca'c tu+o+'ng, ba`n ke^' hoa.ch dda'nh ra Tha(ng Long. Le^ Va(n Duye^.t ta^u: "Ba('c Ha` co' nhie^`u danh si~ ta`i gio?i. Sao cho co+` cu?a ta dde^'n dda^u, bo.n kho^'n na.n na`y ma` theo thi` da^n chu'ng cu~ng pha?i theo tho^i". A'nh ba?o: "Kho^ng ddu+o+.c. Ta u?y me^.nh tro+`i, ca^`n gi` mua chuo^.c ai ? Ta dde^'n dda^u, dda`o ho^' dde^'n dda^'y, cho^n chu'ng no' xuo^'ng, da^n chu'ng kho^ng theo kho^ng ddu+o+.c". Quan tu+o+'ng ai cu~ng tha^'y pha?i, ngo^`i ye^n la(.ng ca?.

DDe^m a^'y A'nh thao thu+'c kho^ng ngu? ddu+o+.c, go.i La^n dde^'n ba?o mu'a kie^'m cho xem. La^n ca^`m thanh kie^'m gia truye^`n, mu'a loang loa'ng, nghe nhu+ co' gio' tho^?i bo^'n be^`. A'nh nhi`n toa't ca? mo^` ho^i, ddoa.n ba?o ddu+a kie^'m cho xem. A'nh ca^`m thanh kie^'m hai tay, pha't ddu+'t mo^.t ca^y hoa da.i vo`ng go^'c nhu+ co^.t nha` ma` chi? ba(`ng mo^.t nha't. Nhu+.a ca^y phun ra nhu+ ma'u tra('ng. A'nh ho?i: "Kie^'m cu?a ngu+o+i sao sa('c be'n va^.y ?" La^n ba?o: "DDa^y la` kie^'m tha^`n, kho^ng ro~ xua^'t xu+', to^? phu. truye^`n la.i". A'nh ho?i: "Sao ba^y gio+` ta mo+'i tha^'y no' ?" La^n ba?o: "Tru+o+'c Chu'a co^ng chi? tha^'y dda^`u ro+i du+o+'i kie^'m, ba^y gio+` mo+'i nhi`n ro~ kie^'m. The^' la` sa('p thanh bi`nh thi.nh tri. ro^`i ddo'". A'nh ca^`m thanh kie^'m kho^ng muo^'n ro+`i tay.

A'nh ho?i: "Tru+a nay khi no'i vie^.c ta muo^'n cho^n danh si~ Ba('c Ha`, sao ngu+o+i ta'i ma(.t ?" La^n ta^u: "La^n la` ngu+o+`i Ba('c Ha` ne^n tu?i pha^.n mi`nh so+. cho mi`nh". A'nh ba?o: "Ta chi? ghe't bo.n chu+~ nghi~a tho^i, co`n ngu+o+i la` con nha` vo~ thi` so+. gi`. Chu+~ nghi~a chu'ng no' tho^'i la('m, ngu.y bie^.n xa?o tra' tinh vi. Ha`nh tung chu'ng, ta cha(?ng lo. Toa`n lu~ o^'m o, nhu+ do`i cho^`n he`n mo.n ca?". La^n ba?o: "DDa so^' nhu+ the^', cho^n cu~ng dda'ng. Chi? co' ddo^i ngu+o+`i kha', chu'a co^ng ddu+o+.c ho. thi` the^m sang cho chu'a co^ng". A'nh ba?o: "Ta kho^ng tin bo.n no' theo ta. Chu'ng no' quen ti? te^ vo+'i chu+~ nghi~a thi` se~ coi ta la` vo^ dda.o, kho^ng co' ta^m the^'. Ru+?a dda^`u o'c chu'ng no' me^.t la('m". La^n ba?o: "The^' la` chu'a co^ng va^~n quen du`ng ngu+o+`i thu+o+`ng, o+? ba^.c cao nha^n co`n gi` co`n chuye^.n vo^ dda.o, hu+~u dda.o ? Ta^m o+? su+. tha`nh, dda^u pha?i o+? lo`ng ? Chu'ng kho^ng chi.u hie^?u la` lo^~i o+? chu'ng. DDa~ ai hie^?u vie^.c chu'a co^ng du`ng Ba' DDa Lo^.c, du`ng ngu+o+`i ngoa.i quo^'c ? Chu'c co^ng co`n pha?i mang tie^'ng ba tra(m na(m". A'nh lo so+. no'i: "Pha?i la`m sao ?" La^n ba?o: "Cha(?ng la`m sao ddu+o+.c, nhu+ng be^n ca.nh chu'a co^ng co' va`i ngu+o+`i nhu+ Ngo^ Thi` Nha^.m thi` kho^ng sao ca?".

A'nh ba?o: "Ta muo^'n cho ngu+o+i ddi tru+o+'c, chie^u mo^. ddo^i ba ngu+o+`i, the^' la` co^ng to la('m". La^n su.p la.y: "DDu+o+.c the^' co`n gi` ba(`ng, La^n cu~ng kho^ng the.n ma(.t vo+'i no+i sinh ra mi`nh". A'nh ba?o: "Ta giu+~ thanh kie^'m na`y dde^? khi ngu+o+i quay ve^`, co' tin hay, ta co' co+' ma` khen the^m. Co`n kho^ng ddu+o+.c vie^.c, ta co' linh khi' ma` tru+`ng pha.t". La^n ta'i ma(.t nhu+ng dda`nh pha?i chi.u.

I't bu+~a sau, La^n ca~i trang, gia('t theo i't va`ng ba.c, ti`m ddu+o+`ng ra Ba('c Ha`. Lu'c na`y Ba('c Ha` nho^'n nha'o la('m, trie^`u ddi`nh Ta^y So+n nhu+ tru+'ng dde^? dda^`u dda(?ng. Bo.n tu+o+'ng cu?a Ta^y So+n tranh gia`nh nhau, cha(?ng co`n bie^'t giu+~ gi`n tie^'ng ta(m nu+~a. La^n tha^n co^, the^' co^, lang thang dda^y ddo', ddi kha('p no+i ti`m ngu+o+`i ta`i gio?i nhu+ng kho^ng tha^'y ai u+ng y'.

Mo^.t ho^m, La^n va`o nghi? o+? mo^.t qua'n tro. ven ddu+o+`ng, tha^'y co' mo^.t ngu+o+`i co^'t ca'ch hie^`n la`nh, da'ng ddie^.u bo^`n cho^`n ddang ngo^`i uo^'ng nu+o+'c che` suo^ng. Hai ngu+o+`i no'i chuye^.n. La^n nga.c nhie^n tha^'y ngu+o+`i na`y trong tre?o la. thu+o+`ng, ta^m ho^`n sa.ch nhu+ nu+o+'c o+? suo^'i ra. La^n co^' mo+`i ru+o+.u, ngu+o+`i na`y chi? uo^'ng mo^.t ti' dda~ ddo? ma(.t. Con ga'i chu? qua'n ra^'t xinh ddu+'ng ra ha^`u ru+o+.u. Ngu+o+`i tre? tuo^?i ba?o: "Kha'ch o+? no+i xa dde^'n, me^.t mo?i vi` co^ng danh kho^ng dda^u, chu+a bie^'t the^' na`o la` ddu+o+`ng ddi lo^'i la.i, co^ Ca^`m ha't mo^.t ba`i cho nghe ddi". La^n thoa'ng nga.c nhie^n, ro^`i bi`nh ta^m la.i, va^.t na`i ma~i, co^ con ga'i chu? qua'n be`n o^m dda`n ra ddu+a cho ngu+o+`i tre? tuo^?i. Ngu+o+`i tre? tuo^?i ga?y dda`n, co^'t ca'ch ra^'t u+ thanh li.ch. Co^ con ga'i chu? qua'n ha't:

Ki`a tra(m na(m
Ta`i me^.nh la` gi`
Chi? tha^'y ddo+'n ddau
Nho+` mu+a mang su+~a cho
Nho+` dda^'t mang lu+o+ng thu+.c cho
Cha(?ng chi.u cho ai ha'i
Ai ha'i cu~ng phi'
Nhan sa('c my~ mie^`u cu~ng qua tho^i
Pha^?m ha.nh thanh sa.ch cu~ng nha.t tho^i
Ca`ng lo+'n ca`ng ca? the.n
Co^' ta? ddu+o+.c ve? dde.p na`y
Ga('ng ve~ ddu+o+.c y' tu+' na`y
Ai tu+o+ng tu+ cho ra^`u lo`ng
Ngu? thi` tho^i, ti?nh la.i nho+'
A^'y la` tro+`i buo^.c
Co^ qua.nh vi` na`ng
Ta ddi sa(n, ddi ca^u
Ve? dde.p hoa`n ha?o
Ve? dde.p thie^n kim
Bao gio+` bo^'c mo^.
Nho? cho mo^.t gio.t nu+o+'c ma('t
Ki`a tra(m na(m
Ta`i me^.nh la` gi`
Chi? tha^'y ddo+'n ddau

Khi La^n dde^'n ddu+o+.c Tha(ng Long thi` Nguye^~n A'nh dda~ va`o tha`nh ro^`i. Qua^n A'nh ddi nhu+ nu+o+'c lu.t, La^n nhu+ ca'nh be`o bi. so'ng cuo^'n tro^i. Tha^m ta^m La^n cu~ng cha(?ng bie^'t ne^n vui hay buo^`n, chi? tha^'y trong lo`ng ca?m ddo^.ng.

La^n ga(.p A'nh xin chi.u to^.i vi` kho^ng la`m ddu+o+.c vie^.c. A'nh ngo^`i tre^n ngai va`ng, ta? hu+~u gu+o+m gia'o sa'ng qua('c hai be^n. La^n tu+. tro'i mi`nh, quy` xuo^'ng sa^n ro^`ng. A'nh ba?o: "Ngu+o+i theo ha^`u ta the^' la` chi'n na(m mo^.t tra(m nga`y. Chi'n na(m kho^ng la`m ho?ng vie^.c gi`, co`n mo^.t tra(m nga`y thi` ho?ng vie^.c, vo^ ti'ch su+.\. The^' la` tre`o le^n ca^y ma` kho^ng ha'i ddu+o+.c qua?, dda'ng to^.i che^'t". La^n kho^ng no'i na(ng gi`, vu+o+n co^? ra chi.u che'm. Nghe no'i Nguye^~n A'nh dda~ sai ddao phu? du`ng thanh kie^'m gia truye^`n cu?a La^n dde^? che'm dda^`u La^n. Khi che'm dda^`u, ma'u phun ra kho^ng ddo? ma` tra('ng nhu+ nhu+.a ca^y, mo^.t lu'c sau thi` be^'t la.i.

DDoa.n Ke^'t

To^i, ngu+o+`i vie^'t truye^.n na`y, ga^`n dda^y le^n DDa` Ba('c, dde^'n Tu Ly' o+? trong nha` mo^.t ngu+o+`i Mu+o+`ng. Chu? nha` te^n la` Qua'ch Ngo.c Minh co' cho xem ba`i vi. tho+` to^? tie^n. To^i he^'t su+'c nga.c nhie^n khi o^ng Qua'ch Ngo.c Minh cho bie^'t to^? tie^n o^ng la` ngu+o+`i Kinh. O^ng Qua'ch Ngo.c Minh co' no'i to^? phu. o^ng te^n la` DDa(.ng Phu' La^n, co' vo+. te^n la` Ngo^ Thi. Vinh Hoa vo^'n la` mo^.t ca nu+~. La^n va` Hoa tro^'n vua le^n DDa` Ba('c, gia? la`m ngu+o+`i Mu+o+`ng, ve^` sau la^.p tra.i, sinh con dde? ca'i o+? dda^y. O^ng Qua'ch Ngo.c Minh co' no'i to^? phu. o^ng sinh tho+`i tu+`ng ga(.p Nguye^~n Du, ta'c gia? cuo^'n DDoa.n Tru+o+`ng Ta^n Thanh no^?i tie^'ng. To^i co`n ddu+o+.c con ga'i o^ng Qua'ch Ngo.c Minh te^n la` Qua'ch Thi. Trinh ha't cho nghe mo^.t ba`i ha't xu+a, lo+`i le~ ra^'t thanh tao ve^` nhu+~ng cho^`i ca^y xanh.

Vie^'t truye^.n nga('n na`y, to^i muo^'n dde^? ta(.ng gia ddi`nh o^ng Qua'ch Ngo.c Minh dde^? ca'm o+n thi.nh ti`nh cu?a gia ddi`nh o^ng ddo^'i vo+'i rie^ng to^i. To^i cu~ng xin ca?m o+n mo^.t so^' nha` nghie^n cu+'u li.ch su+? va` ba.n be` quen bie^'t dda~ giu'p to^i su+u ta^`m chi?nh ly' nhu+~ng tu+ lie^.u ca^`n thie^'t cho co^ng vie^.c vie^'t va(n, vo^'n ra^'t nho.c nha(`n, phu+'c ta.p, la.i buo^`n te? nu+~a cu?a to^i\...

-- Nguye^~n Huy Thie^.p, Ha` No^.i 1988

........