Chí Phèo
-- Nam Cao

(L©i t¿a và l©i båt trong "Tuy‹n TruyŒn Nam Cao"
cûa nhà xuÃt bän Gió ViŒt,
8200 Wilcrest #5, Houston, Texas 77072.)

Giá trÎ con ngÜ©i ÇÜ®c ÇŠ cao trong truyŒn cûa Nam Cao, nhÃt là trong truyŒn ng¡n n°i danh Chí Phèo mà trܧc Çây ít ngÜ©i ÇÜ®c bi‰t.

TruyŒn ng¡n Nam Cao có nghŒ thuÆt trong k‰t cÃu và ngôn tØ. NhiŠu truyŒn cûa ông mang tính cách tâm lš ljn bây gi© vÅn còn là nh»ng khuôn thܧc tÓt cho ngÜ©i muÓn bܧc vào lãnh v¿c truyŒn ng¡n. V§i Nam Cao, ta có th‹ nói nhÜ v§i Edgar Poe, truyŒn ng¡n Çã thành hình và có quy luÆt riêng cûa nó .

Có nh»ng nhà væn mà tác phÄm càng Çi vào th©i gian càng có giá trÎ Nam Cao ª vào trÜ©ng h®p Çó. TruyŒn cûa ông là nh»ng b¶ nh§ ghi låi m¶t cách sÓng Ƕng nh»ng sinh hoåt Ç¥c biŒt cûa nông thôn ViŒt Nam cách Çây nºa th‰ k›. Ta yêu m‰n dân t¶c ta. Ta tha thi‰t v§i nh»ng gì mà dân t¶c ta Çã träi qua tÃt nhiên ta tha thi‰t và m‰n yêu nh»ng nét chÃm phá trong truyŒn cûa Nam Cao. Ÿ Çây có ÇÀy Çû h‰t, tØ anh mõ nghèo nàn nhÜng ai cÛng s®, ljn nh»ng chÙc dÎch luôn luôn Æm †c nhÜng chÌ bi‰t có nh»ng mi‰ng ÇÌnh chung tåi chÓn Çình chung, tØ m¶t anh tha phÜÖng cÀu th¿c tÃp vào sÓng nh© trong làng ljn m¶t ngÜ©i lính tÆp có dÎp ra khÕi lÛy tre làng xã nên Çã mª m¡t v§i Ç©i ... Çû cä .

Có ngÜ©i nói Nam Cao n°i ti‰ng nh© truyŒn Chí Phèo . ñúng, nhÜng thi‰u, Chí Phèo là tuyŒn ÇÌnh væn chÜÖng cûa Nam Cao, và các truyŒn khác cûa ông cÛng là nh»ng tác phÄm rÃt có giá trÎ trong væn chÜÖng ViŒt.

¡n vØa Çi vØa chºi. Bao gi© cÛng th‰, cÙ rÜ®u xong là h¡n chºi. B¡t ÇÀu chºi tr©i. Có hŠ gì ? Tr©i có cûa riêng nhà nào ? RÒi h¡n chºi Ç©i. Th‰ cÛng ch£ng sao: Ç©i là tÃt cä nhÜng ch£ng là ai. TÙc mình h¡n chºi ngay tÃt cä làng VÛ ñåi. NhÜng cä làng VÛ ñåi ai cÛng nhû, "Ch¡c nó trØ mình ra!" Không ai lên ti‰ng cä . TÙc thÆt! —! Th‰ này thì tÙc thÆt! TÙc ch‰t Çi ÇÜ®c mÃt! ñã th‰, h¡n phäi chºi cha ÇÙa nào không chºi nhau v§i h¡n. NhÜng cÛng không ai ra ÇiŠu. MË ki‰p! Th‰ thì có phí rÜ®u không? Th‰ thì có kh° h¡n không? Không bi‰t ÇÙa ch‰t mË nào ÇÈ ra thân h¡n cho h¡n kh° ljn nông n‡i này ? A ha! Phäi ÇÃy, h¡n cÙ th‰ mà chºi, h¡n chºi ÇÙa ch‰t mË nào ÇÈ ra thân h¡n, ÇÈ ra cái th¢ng Chí Phèo! H¡n nghi‰n ræng vào mà chºi cái ÇÙa Çã ÇÈ ra Chí Phèo. NhÜng mà bi‰t ÇÙa nào Çã ÇÈ ra Chí Phèo ? Có tr©i mà bi‰t! H¡n không bi‰t, cä làng VÛ ñåi cÛng không ai bi‰t...

M¶t anh Çi thä Óng lÜÖn, m¶t bu°i sáng tinh sÜÖng Çã thÃy h¡n trÀn truÒng và xám ng¡t trong m¶t váy Çøp Ç‹ bên m¶t lò gåch bÕ không, anh ta rܧc lÃy và Çem vŠ cho m¶t ngÜ©i Çàn bà góa mù. NgÜ©i Çàn bà góa mù này bán h¡n cho m¶t bác phó cÓi không con, và khi bác phó cÓi này ch‰t thì h¡n bÖ vÖ, h‰t Çi ª cho nhà này låi Çi ª cho nhà n†. Næm hai mÜÖi tu°i, h¡n làm canh ÇiŠn cho ông lš Ki‰n, bÃy gi© cø bá Ki‰n, æn tiên chÌ làng. Hình nhÜ có mÃy lÀn bà ba nhà ông lš, còn trÈ l¡m mà låi hay Óm lºng, b¡t h¡n bóp chân, hay xoa bøng, ÇÃm lÜng gì ÇÃy. NgÜ©i ta bäo ông lš ra Çình thì hách dÎch, cä làng phäi s®, mà vŠ nhà thì låi s® cái bà ba còn trÈ này. NgÜ©i bà Ãy phÓp pháp, má bà Ãy hây hây, mà ông lš thì hay Çau lÜng l¡m; nh»ng ngÜ©i có bŒnh Çau lÜng hay s® v® mà chúa Ç©i là khoÈ ghen. Có ngÜ©i bäo ông lš ghen v§i anh canh ÇiŠn khoÈ månh mà s® bà ba không dám nói. Có ngÜ©i thì bäo anh canh ÇiŠn Ãy ÇÜ®c bà ba quyŠn thu quyŠn b° trong nhà tin cÄn nên lÃy tr¶m tiŠn tr¶m thóc nhiŠu. M‡i ngÜ©i nói m¶t cách. Ch£ng bi‰t Çâu mà lÀn. ChÌ bi‰t m¶t hôm Chí bÎ ngÜ©i ta giäi huyŒn rÒi biŒt tæm ljn bäy, tám næm rÒi m¶t hôm, h¡n låi lù lù ª Çâu lÀn vŠ. H¡n vŠ l§p này trông khác h£n, m§i ÇÀu ch£ng ai bi‰t h¡n là ai. Trông Ç¥c nhÜ th¢ng s¡ng cá! Cái ÇÀu thì tr†c lÓc, cái ræng cåo tr¡ng h§n, cái m¥t thì Çen mà rÃt câng câng, hai m¡t gÜ©m gÜ©m trông g§m ch‰t! H¡n m¥c quÀn áo nái Çen v§i áo Tây vàng. Cái ng¿c phanh, ÇÀy nh»ng nét chåm tr° rÒng, phÜ®ng v§i m¶t ông thày tܧng cÀm chùy, cä hai cánh tay cÛng th‰. Trông g§m ch‰t!

H¡n vŠ hôm trܧc hôm sau Çã thÃy ngÒi ª ch® uÓng rÜ®u v§i thÎt chó suÓt tØ trÜa cho ljn x‰ chiŠu. RÒi say khܧt, h¡n xách m¶t cái vÕ chai ljn c°ng nhà bá Ki‰n, g†i tÆn tên tøc ra mà chºi. Cø bá không có nhà . ThÃy ÇiŒu b¶ hung hæng cûa h¡n, bä cä Çùn bà hai, bà hai thúc bà ba, bà ba g†i bà tÜ, nhÜng k‰t cøc ch£ng bà nào dám ra nói v§i h¡n m¶t vài l©i phäi chæng. M¡c phäi cái th¢ng liŠu lïnh quá, nó låi say rÜ®u, tay nó låi nhæm nhæm cÀm m¶t cái vÕ chai, mà nhà lúc Ãy toàn Çàn bà cä ... Thôi thì cÙ Çóng cái c°ng cho thÆt ch¥t, rÒi m¥c thây cha nó, nó chºi thì tai liŠn miŒng Ãy, chºi rÒi låi nghe . Thành thº chÌ có ba con chó d» v§i m¶t th¢ng say rÜ®ø.. ThÆt là Àm Ï! Hàng xóm phäi m¶t b»a Çi‰c tai, nhÜng có lë trong bøng thì h† hä: xÜa nay h† m§i chÌ ÇÜ®c nghe bà cä, bà hai, bà ba, bà tÜ nhà cø bá chºi ngÜ©i ta, bây gi© h† m§i ÇÜ®c nghe ngÜ©i ta chºi låi cä nhà cø bá. Mà chºi m§i sܧng miŒng làm sao! M§i ngoa ng¡t làm sao! H† bäo nhau: phen này cha con th¢ng bá Ki‰n ÇÓ còn dám vác m¥t Çi Çâu n»a! MÒ mä t° tiên ljn l¶n lên mÃt. CÛng có ngÜ©i hiŠn lành hÖn bäo, "Phúc Ç©i nhà nó, ch¡c ông lš không có nhà ...". Ông lš Çây là ông lš CÜ©ng, con giai cø bá n°i ti‰ng là hách dÎch, coi ngÜ©i nhÜ rÖm rác. Phäi ông lš CÜ©ng thº có nhà xem nào! Quä nhiên h† nói có sai Çâu! ñÃy, có ti‰ng ngÜ©i sang säng quát, "Mày muÓn lôi thôi gì ? Cái th¢ng không cha không mË này! MÀy muÓn lôi thôi gì ?..." ñã bäo mà! Cái ti‰ng quát tháo kia là ti‰ng lš CÜ©ng. Lš CÜ©ng Çã vŠ! Lš CÜ©ng Çã vŠ! Phäi bi‰t... A ha! M¶t cái tát rÃt kêu. Ôi! Cái gì th‰ nà› Ti‰ng ÇÃm, ti‰ng Çá nhau bình bÎch. Thôi cÙ g†i là tan xÜÖng! B‡ng "choang" m¶t cái, thôi phäi rÒi, h£n ÇÆp cái chai vào c¶t c°ng... — h¡n kêu! H¡n vØa chºi vØa kêu làng nhÜ bÎ ngÜ©i ta c¡t h†ng. — h¡n kêu!

-- Ôi làng nܧc ôi! CÙu tôi v§i ... Ôi làng nܧc ôi! BÓ con th¢ng Ki‰n nó Çâm ch‰t tôi! Th¢ng lš CÜ©ng nó Çâm ch‰t tôi rÒi, làng nܧc ôi!... Và h† thÃy Chí Phèo læn l¶n dܧi ÇÃt, vØa kêu vØa lÃy mänh chai cào vào m¥t. Máu ra loe loét trông g§m quá! MÃy con chó xông xáo quanh h¡n, sûa rÃt hæng. Lš CÜ©ng hÖi tái m¥t, ÇÙng nhìn mà cÜ©i nhåt, cÜ©i khinh bÌ. HØ! Ng« là gì, ch£ng hoá ra n¢m æn vå! Thì ra h¡n ÇÎnh ljn Çây n¢m vå!

NgÜ©i ta tuôn ljn xem. MÃy cái ngõ tÓi chung quanh Çùn ra bi‰t bao nhiêu là ngÜ©i! ThÆt Òn ào nhÜ ch®. Bà cä, bà hai, bà ba, bà tÜ nhà cø bá v»ng då vì có anh lš, cÛng xÜng xÌa ra chºi góp. ThÆt ra, các bà muÓn xem Chí Phèo ra làm sao ? Không khéo nó có š gieo vå cho cø ông phen này ...

NhÜng kia cø ông Çã vŠ. Cø cÃt ti‰ng rÃt sang hÕi: "Cái gì mà Çông nhÜ th‰ này ?" Ch‡ này "låy cø" ch‡ kia "låy cø", ngÜ©i ta kính cÄn ÇÙng giãn ra, và Chí Phèo b‡ng n¢m dài không nhúc nhích rên khe khë nhÜ gÀn ch‰t.

Thoáng nhìn qua, Çã hi‹u cÖ s¿ rÒi. Làm lš trܪng rÒi chánh t°ng, bây gi© låi ljn lÜ®t con cø làm lš trܪng, nh»ng viŒc nhÜ th‰ này cø không lå gì. Cø hãy quát mÃy bà v® Çang xÜng xÌa ch¿c tâng công v§i chÒng:

-- Các bà Çi vào nhà: Çàn bà chÌ lôi thôi, bi‰t gì ?

RÒi quay låi b†n ngÜ©i làng, cø dÎu gi†ng hÖn m¶t chút:

-- Cä các ông các bà n»a, vŠ thôi Çi chÙ! Có gì mà xúm låi nhÜ th‰ này ?

Không ai nói gì, ngÜ©i ta läng dÀn Çi. Vì n‹ cø bá cÛng có, nhÜng vì nghï ljn s¿ yên °n cûa mình cÛng có: ngÜ©i nhà quê vÓn ghét lôi thôi. Ai dåi gì ÇÙng ì ra ÇÃy, có làm sao h† triŒu mình Çi làm chÙng. Sau còn trÖ låi Chí Phèo và cha con cø bá. Bây gi© cø m§i låi gÀn h¡n, khë lay và g†i:

-- Anh Chí Öi! Sao anh låi làm ra th‰ ?

Chí Phèo lim dim m¡t, rên lên:

-- Tao chÌ liŠu ch‰t v§i bÓ con nhà mÀy ÇÃy thôi . NhÜng tao mà ch‰t thì có th¢ng såt nghiŒp, mà còn rÛ tù chÜa bi‰t chØng.

Cø bá cÜ©i nhåt, nhÜng ti‰ng cÜ©i giòn giã l¡m: ngÜ©i ta bäo cø hÖn ngÜ©i cÛng chÌ bªi cái cÜ©i .

-- Cái anh này nói m§i hay! Ai làm gì anh mà anh phäi ch‰t? ñ©i ngÜ©i chÙ có phäi có ngoé Çâu ? Låi say rÒi phäi không?

RÒi Ç°i gi†ng cø làm thân mÆt hÕi:

-- VŠ bao gi© th‰ ? Sao không vào tôi chÖi ? ñi vào nhà uÓng nܧc.

ThÃy Chí Phèo không nhúc nhích, cø ti‰p luôn:

-- Nào ÇÙng lên Çi. CÙ vào Çâu uÓng nܧc Çã. Có cái gì ta nói chuyŒn tº t‰ v§i nhau. CÀn gì phäi làm thanh Ƕng lên nhÜ th‰, ngÜ©i ngoài bi‰t, mang ti‰ng cä .

RÒi vØa xÓc Chí Phèo, cø vØa phàn nàn:

-- Kh° quá! Giá có tôi ª nhà thì Çâu ljn n‡i. Ta nói chuyŒn v§i nhau, th‰ nào cÛng xong. NgÜ©i l§n cä, chÌ m¶t câu chuyŒn v§i nhau là Çû. ChÌ tåi th¢ng lš CÜ©ng nóng tính không nghï trܧc nghï sau. Ai, chÙ anh v§i nó còn có h† kia ÇÃy .

Chí Phèo chä bi‰t h† hàng ra làm sao, nhÜng cÛng thÃy lòng nguôi nguôi. H¡n cÓ làm ra vÈ n¥ng nŠ, ngÒi lên. Cø bá bi‰t r¢ng mình Çã th¡ng, ÇÜa m¡t nháy con m¶t cái:

-- Lš CÜ©ng Çâu ! T¶i mày Çáng ch‰t. Không bäo ngÜ©i nhà Çun nܧc, mau lên !

Cø d¡t Chí Phèo ÇÙng dÆy, giøc thêm vài ti‰ng n»a, và Chí Phèo chÎu Çi; h¡n chÌ cÓ khÆp khiÍng cái chân nhÜ bÎ què. Là vì lúc Ãy trong ngÜ©i h¡n rÜ®u Çã hÖi nhåt rÒi, không còn kêu gào chºi b§i; và không còn nghe kêu gào chºi b§i, h¡n thÃy hình nhÜ không hæng hái n»a. S¿ ng†t ngào làm mŠm nhÛn, vä låi nh»ng ngÜ©i ÇÙng xem vŠ cä rÒi, h¡n thÃy h¡n hình nhÜ trÖ tr†i. Cái s® cÓ h»u trong lòng thÙc dÆy, cái s® xa xôi cûa ngày xÜa, h¡n thÃy quá táo båo. Không táo båo mà dám gây s¿ v§i cha con lš Ki‰n, bÓn Ç©i làm t°ng lš. Và nghï th‰, h¡n thÃy h¡n cÛng oai. H¡n làm cái ông gì ª làng này ? Không vây cánh, không h† hàng thân thích; anh em không có, ljn bÓ mË cÛng không... ž, th‰ mà dám Ƕc l¿c ch†i nhau v§i lš trܪng, chánh t°ng, bá h¶ tiên chÌ làng VÛ ñåi, Chánh H¶i ÇÒng kì hào, huyŒn hào, B¡c kì nhân dân Çåi bi‹u, khét ti‰ng ljn cä trong hàng huyŒn. Thº hÕi Çã có m¥t nào trong cái làng hÖn hai nghìn xuÃt Çinh này làm ÇÜ®c th‰ ? K‹ làm rÒi có ch‰t cÛng là cam tâm. VÆy mà không: cái cø bá thét ra lºa Ãy låi xº nhÛn, m©i h¡n vào nhà xÖi nÜ+'c. Thôi cÛng hä, Çã xº nhÛn thì h¡n vào. NhÜng b‡ng h¡n låi hÖi ngÀn ngåi: bi‰t Çâu cái lão cáo già này nó chä låi lØa h¡n và nhà rÒi lôi thôi ? — mà thÆt, có th‹ nhÜ th‰ l¡m! Này nó hãy lôi ngay mÃy cái mâm cái nÒi hay ÇÒ vàng, ÇÒ båc ra khoác vào c° h¡n, rÒi cho v® ra kêu làng lên rÒi c¶t c° h¡n vào, chÀn cho m¶t trÆn om xÜÖng, rÒi vu cho là æn cܧp thì sao ? Cái th¢ng bá Ki‰n này, già Ç©i Çøc khoét, còn ǧp cái nܧc gì mà phäi chÎu lép nhÜ trÃu th‰ ? Thôi dåi gì mà vào miŒng c†p, h¡n cÙ ÇÙng Çây này, cÙ læn ra Çây này, låi kêu toáng lên xem nào. NhÜng nghï ng®i m¶t tí, h¡n låi bäo: kêu lên cÛng không nܧc gì! Lão bá vØa nói m¶t ti‰ng, bao nhiêu ngÜ©i Çã ai vŠ nhà nÃy, h¡n có læn ra kêu n»a, liŒu có còn ai ra ? Vä låi bây gi© rÜ®u nhåt rÒi, n‰u låi phäi råch m¥t thêm mÃy nhát thì cÛng Çau. Thôi cÙ vào! Vào thì vào, cÀn quái gì . MuÓn ÇÆp ÇÀu thì vào ngay gi»a nhà nó mà ÇÆp ÇÀu còn hÖn ª ngoài. Cùng l¡m, nó có giª quÈ, h¡n cÛng chÌ Ç‰n Çi ª tù. Ÿ tù thì h¡n coi là thÜ©ng. Thôi cÙ vào ...

Vào rÒi, h¡n m§i bi‰t nh»ng cái h¡n s® là hão cä . Bá Ki‰n quä có š muÓn dàn x‰p cùng h¡n thÆt. Không phäi cø ǧn, chính thÆt cø khôn róc Ç©i, thÙ nhÃt s® kÈ anh hùng, thÙ hai s® kÈ cÓ cùng liŠu thân. Chí Phèo không là anh hùng, nhÜng nó là cái th¢ng liŠu lïnh. LiŠu lïnh thì còn ai thèm chÃp ! Th‰ nào là mŠm n¡n r¡n buông? Cái nghŠ làm viŒc quan, n‰u nhÃt nhÃt cái gì cÛng Çè ÇÀu Ãn c° thì låi bán nhà Çi cho s§m. Cø vào bäo lš CÜ©ng nhÜ th‰ ÇÃy. VÛ dÛng nhÜ h¡n mà làm ÇÜ®c lš trܪng là nh© có cø. Cø mà ch‰t Çi rÒi "chúng nó" låi không cho æn bùn.

Ti‰ng vÆy, làm t°ng lš không phäi viŒc dÍ. Ÿ cái làng này, dân quá hai nghìn, xa phû xa tÌnh, k‹ æn thì cÛng dÍ æn nhÜng không phäi hÍ làm lš trܪng thì cÙ viŒc ngÒi mà khoét. HÒi næm n†, m¶t thÀy ÇÎa lš qua Çây có bäo ÇÃt làng này vào cái th‰ "quÀn ngÜ tranh th¿c", vì th‰ mà b†n Çàn anh chÌ là m¶t Çàn cá tranh mÒi. MÒi thì ngon ÇÃy, nhÜng mà næm bè bäy mÓi, bè nào cÛng muÓn æn. Ngoài m¥t tº t‰ v§i nhau, nhÜng thÆt ra trong bøng lúc nào cÛng muÓn cho nhau løn båi Ç‹ cÜ«i lên ÇÀu lên c°. Ngay th¢ng Chí Phèo này ljn Çây sinh s¿ bi‰t Çâu låi không có th¢ng nào Äy ljn? N‰u cø không chÎu nhÎn, làm cho to chuyŒn có khi tÓn tiŠn. Cái nghŠ quan bám th¢ng có tóc ai bám th¢ng tr†c ÇÀu ? BÕ tù nó thì dÍ rÒi; nhÜng bÕ tù nó, cÛng có ngày nó ÇÜ®c ra, liŒu lúc Ãy nó có Ç‹ yên mình không chÙ ? Cø phäi cái vø th¢ng Næm Th†, mãi ljn bây gi© chÜa quên.

Næm Th† vÓn là m¶t th¢ng ÇÀu bò ÇÀu bܧu. HÒi Ãy, bá Ki‰n m§i ra làm lš trܪng, nó hình nhÜ kình nhau v§i lão ra m¥t; lš Ki‰n muÓn trÎ nhÜng chÜa có dÎp. ÇÜ®c ít lâu, h¡n can d¿ và m¶t vø cܧp bÎ b¡t giam; lš Ki‰n ngÃm ngÀm vÆn Ƕng cho vào tù. VÅn tܪng m¶t ngÜ©i vai v‰ nhÜ Næm Th† mà thÃt cÖ l« vÆn ljn n‡i t¶i tù làm gì còn dám vác cái m¥t mo vŠ làng? Lš Ki‰n mØng thÀm r¢ng Çã nh° ÇÜ®c cây Çinh trܧc m¡t. Nào ng© m¶t bu°i tÓi lš Ki‰n Çang ngÒi m¶t mình soån giÃy má thì Næm Th† vác dao x¶c vào. Nó ÇÙng ch¥n lÃy cºa và bäo: n‰u kêu lên m¶t ti‰ng thì Çâm ch‰t liŠn, thì ra nó vÜ®t ngøc và vŠ Çây nh© ông lš m¶t cái thÈ mang tên m¶t ngÜ©i lÜÖng thiŒn và m¶t træm ÇÒng båc Ç‹ trÓn Çi. Nó bäo: nghe nó thì nó Çi biŒt, mà không nghe nó thì nó Çâm ch‰t, rÒi muÓn ra sao thì ra; còn muÓn sÓng v§i v® con thì nghe nó .

Lë tÃt nhiên là lš Ki‰n nghe, Næm Th† Çi phen Ãy là mÃt tæm, cÛng không bao gi© vŠ n»a thÆt. NhÜng thói Ç©i, tre già mæng m†c, có bao gi© h‰t nh»ng th¢ng du côn? Næm Th† vØa Çi, låi có binh ChÙc ª Çâu lÀn vŠ. Mà th¢ng này lúc nó còn ª nhà, nào nó có ngåo ngÜ®c gì cho cam! NgÜ©i ta Çã phäi g†i h¡n là cøc ÇÃt. Ai bäo sao thì Ü h» làm vÆy, m§i quát m¶t ti‰ng, thì Çã Çái ra cä quÀn, thu‰ b° m¶t ÇÒng thì Çóng quá hai, ljn n‡i có con v® hay hay m¡t, bÎ ngÜ©i ta ghËo cÛng chÌ im im rÒi vŠ nhà hành v® chÙ ch£ng dám ho hoe gì, th‰ ÇÃy: cái nghŠ Ç©i hiŠn quá cÛng hoá ngu, ª Çâu chÙ ª ÇÃt này Çã ngu, Çã nhÎn thì chúng nó Ãn cho ljn không còn ngóc ÇÀu lên ÇÜ®c. H¡n làm thì làm cÆt l¿c mà quanh næm nghèo r§t mÒng tÖi; chÌ vì m¶t mi‰ng cÛng không gi» ÇÜ®c mà æn; ÇÙa nào nó v§ nó cÛng xoay, mà ÇÙa nào xoay cÛng chÎu. Sau cùng b¿c quá, h¡n ra Çi lính. Låi càng thêm t¶i ! Không b¿c còn ÇÜ®c v®, tuy r¢ng thÌnh thoäng có bÎ sây s§t ra ngoài, nh»ng vÅn còn là v® mình. B¿c thì hoá ra mÃt v®. Bªi vì chÎ v® ª nhà còn trÈ, m§i hai con, cái m¡t s¡c nhÜ dao låi hÒng hÒng Çôi má, b‡ng nhiên låi sinh ra v¡ng chÒng, cûa ngon tr© tr© ngay trܧc m¡t, ai mà chÎu ÇÜ®c?

Nhà chÎ binh ª gÀn ÇÜ©ng. Ông phó Çi Çánh båc ban Çêm vŠ cÛng tåt vào; anh trÜÖng tuÀn Çi tuÀn cÛng tåt vào; anh hàng xóm cÛng mò sang, thÆm chí ljn cái th¢ng hÜÖng ÇiŠn, ÇÀu hai thÙ tóc, già Ç©i làm ÇÀy t§ cho các ông lš trܪng, cÛng mon men vào gå gÅm. V® binh ChÙc Çã nghiÍm nhiên thành m¶t con nhà th° không phäi trä tiŠn Ç‹ b†n lš dÎch l§n nhÕ trong làng chuyên Ç°i. Chính ngay lš Ki‰n, tuy hÒi Ãy Çã có ljn ba v®, cÛng không n« bÕ hoài cái cûa không dÜng ÇÜ®c tr©i cho; và không bÕ hoài, ông còn ÇÜ®c l®i. M‡i lÀn chÎ binh Çi lïnh lÜÖng hay lïnh mængÇda cûa chÒng, phäi mÜ®n ông lš Çi nhÆn th¿c. Không ông lš nào vác nhà Çi æn mà nhÆn th¿c cho ngÜ©i ta, ÇiŠu Ãy Çã cÓ nhiên. NhÜng v§i lš Ki‰n thì không nh»ng cÖm rÜ®u tiŠn túi, còn phäi cho ngÒi chung xe và con ª låi tÌnh n»a . Th‰ là mÃy ÇÒng båc lÜÖng Çi Ç©i; mÃy ÇÙa con cûa chÎ ngày mai chÌ ÇÜ®c mÃy cái kËo Çån mút, hay hÆu hïnh ra thì ÇÜ®c mÃy c¥p bánh giÀy giò æn. Thành thº công lao anh binh, rút låi chÌ cho chÎ binh m‡i tháng m‡i lÀn hܪng nh»ng cu¶c vui v§i ông lš nhà .

Ch£ng hi‹u anh ta cÛng bi‰t th‰ mà chán cänh nhà hay sao mà mãn hån ba næm cÛng không thÃy vŠ. RÒi ít lâu sau, có trát vŠ làng b¡t tróc nã và áp giäi tên TrÀn Væn ChÙc. Lš Ki‰n khai tên Ãy thu¶c hång dân lÜu tán không vŠ làng. NhÜng khai hôm trܧc thì hôm sau h¡n vŠ. Lš Ki‰n sai ÇÀy t§ Çem trát ljn nhà Çòi h¡n. H¡n ljn ngay, nhÜng låi dÅn theo cä v® và hai con. Không Ç®i ông lš nói m¶t câu, h¡n rút m¶t con dao ch†c ti‰t l®n ra, nhæm nhæm cÀm ª tay mà bäo r¢ng: "Ch£ng nói dÃu gì ông, tôi can án gi‰t ngÜ©i. N‰u ông không thÜÖng, mà b¡t giäi thì v® con tôi ch‰t Çói . Thôi thì Ç¢ng nào chúng nó cÛng ch‰t, tôi Çâm chúng nó ch‰t ª Çây rÒi ông b¡t Çi ª tù luôn th‹". M¡t h¡n ÇÕ ngÀu; lÜ«i dao h¡n hoa lên loang loáng, chÌ trông cÛng lånh gáy. H¡n có th‹ gi‰t ngÜ©i ÇÜ®c l¡m, mà không phäi chÌ gi‰t có v® và con thôi, khi h¡n Çã có gan Çâm ch‰t v® con h¡n thì h¡n có kiêng gì ljn cái c° cûa ngÜ©i khác n»a ? Lš Ki‰n nghï ng®i m¶t lúc rÒi bäo cÙ vŠ rÒi ông liŒu. Ông liŒu nghïa là ông che ÇÆy cái án cûa h¡n cho không ai bi‰t và m‡i lÀn có trát vŠ nh¡c, ông låi khai r¢ng: vÅn chÜa có tên ChÙc vŠ. Th‰ là h¡n cÙ nghiÍm nhiên sÓng ª ngay chính gi»a quê hÜÖng h¡n. Và bây gi© ngÜ©i ta thÃy v® h¡n rÃt chính chuyên mà låi trung thành, thÎ chæm chÌ làm Ç‹ nuôi h¡n. Nh»ng ông trܪng, ông phó t¿ nhiên nghï bøng r¢ng: ngÜ©i ta có chÒng rÒi mà còn chàng màng thì phäi t¶i; ai cÛng sinh tº t‰ cä chÌ trØ anh binh, bªi vì ChÙc bây gi© låi rÃt m¿c là ngang ngÜ®c. H¡n æn vÜ©n ÇÃy, nhÜng ch£ng chÎu n¶p thu‰ cho ai. Thúc h¡n thì h¡n chºi, c¡m vÜ©n h¡n thì h¡n chém, sinh chuyŒn v§i h¡n thì chính lš trܪng làng có l‡i bªi vì cÓ š Än lÆu h¡n là m¶t tên can phåm. ƒy th‰ mà h¡n cÛng chÜa vØa lòng Çâu. M¶t hôm, không hi‹u nghï ng®i th‰ nào, h¡n vác dao ljn bäo th£ng vào m¥t lš ki‰n r¢ng:

-- HÒi tôi còn tåi ngÛ, tôi gªi vŠ nhà có træm. Không bi‰t v® tôi có tiêu pha gì, hay là cho trai mà không còn m¶t ÇÒng nào cä. Tôi hÕi thì nó bäo: ª nhà, Çàn bà con gái m¶t mình, không dám gi» tiŠn, ÇÜ®c ÇÒng nào mang gºi ông lš cä. Tôi s® nó bÎa ra nên Çã trói s¤n nó ª nhà. Bây gi© tôi ljn thÜa v§i ông, tính toán xem ÇÜ®c bao nhiêu cho Çem vŠ nuôi cháu. Thi‰u m¶t ÇÒng thì tôi không Ç‹ yên cho chúng nó .

Lš Ki‰n hi‹u r¢ng: "chúng nó" Çây có th‹ gÒm cä ông. Ông cÜ©i nhåt bäo r¢ng:

-- Th‰ này này anh binh å: chÎ Ãy gºi tôi thì quä là không có ...

H¡n tr®n m¡t lên quát:

-- Th‰ thì th¢ng nào æn Çi ?

Lš Ki‰n v¶i nói lÃp ngay:

-- Th‰ nhÜng mà anh có thi‰u tiŠn thì cÙ bäo tôi m¶t ti‰ng. ChÎ Ãy trót tiêu Çi rÒi thì có gi‰t cÛng ch£ng ra . Lôi thôi làm gì sinh t¶i .

Ông mª tráp ra quæng h¡n næm ÇÒng båc. H¡n cÀm lÃy, "låy ông" tº t‰, rÒi xách dao ra vŠ. TØ hôm Ãy h¡n thành tº t‰ v§i lš Ki‰n, nhÆn là ch‡ ÇÀy t§ chân tay, nhÜng lš Ki‰n thÌnh thoäng vÅn phäi cho h¡n tiŠn. Cho mãi ljn næm ngoái Çây, h¡n ch‰t...

Thì næm nay låi näy ra Chí Phèo, m¶t th¢ng hiŠn lành nhÜ ÇÃt -- t¶i nghiŒp cho h¡n, có lÀn lš Ki‰n thÃy h¡n vØa bóp Çùi cho bà ba, vØa run run! B‡ng nhiên vùng dÆy già néo ÇÙt dây. Cø tiên chÌ làng VÛ ñåi nhÆn ra r¢ng: Çè nén con em ljn n‡i nó không chÎu ÇÜ®c phäi bÕ làng Çi là dåi . MÜ©i th¢ng Çã Çi ra thì chín th¢ng trª vŠ v§i cái vÈ hung ÇÒ, cái tính ÜÖng ngånh h†c tØ phÜÖng xa. M¶t ngÜ©i khôn ngoan chÌ bóp ljn nºa chØng. Hãy ngÃm ngÀm ÇÄy ngÜ©i ta xuÓng sông, nhÜng rÒi låi d¡t nó lên Ç‹ nó ÇŠn Ön. Hãy ÇÆp bàn ÇÆp gh‰ Çòi cho ÇÜ®c næm ÇÒng, nhÜng ÇÜ®c rÒi thì låi vÃt trä låi næm hào "vì thÜÖng anh túng quá" ! Và cÛng phäi tùy m¥t n»a: nh»ng th¢ng có máu m¥t, v® ÇËp, con Çàn, chính là nh»ng th¢ng s® quan và dÍ bóp; trái låi, nh»ng th¢ng tÙ cÓ vô thân, gi‰t chúng nó thì dÍ, nhÜng ÇÜ®c chÌ còn có xÜÖng; mà gây v§i chúng là mª m¶t dÎp tÓt Ç‹ cho các phe nghÎch xoay låi mình. Làng nào cÛng có nhiŠu cánh, m‡i cánh k‰t bè Çäng chung quanh m¶t ngÜ©i: cánh cø bá Ki‰n, cánh ông Ƕi Täo, cánh ông TÜ ñåm, cánh ông Bát Tùng... B¢ng Ãy cánh du låi v§i nhau Ç‹ bóc l¶t con em, nhÜng ngÃm ngÀm chia rë, nhè tØng ch‡ hª Ç‹ mà trÎ nhau. Cø låi nhÆn ra r¢ng: ª cái ÇÃt nhà quê, b†n dân hiŠn lành chÌ è c° làm nuôi b†n lš hào, nhÜng chính b†n lš hào, nhiŠu khi låi phäi ngÆm miŒng cung cÃp cho nh»ng th¢ng cùng hÖn cä dân cùng liŠu lïnh, lúc nào cÛng có th‹ cÀm dao Çâm ngÜ©i hay Çâm mình.

NhÜng cø không phäi là m¶t ngÜ©i Üa than thª. Than thª ch£ng ích gì cho ai, cái b†n dân Çinh suÓt Ç©i bÎ Çèn nén kia s« dï bÎ Çè nén suÓt Ç©i chÌ vì khi bÎ Çè nén chúng chÌ bi‰t than thª chÙ không bi‰t làm gì khác. Cø bá Ki‰n không cÀn than thª: trÎ không l®i thì cø dùng. Cø nghï bøng cÛng phäi có nh»ng th¢ng ÇÀu bò chÙ ? Không có nh»ng th¢ng ÇÀu bò thì lÃy ai mà trÎ nh»ng th¢ng ÇÀu bò ? Th‰ l¿c cûa cø sª dï lÃn át ÇÜ®c các vây cánh khác, m¶t phÀn l§n cÛng bªi cø bi‰t mŠm bi‰t cÙng, bi‰t thu phøc nh»ng th¢ng båt mång không s® ch‰t và không s® Çi tù. Nh»ng th¢ng Ãy chính là nh»ng th¢ng ÇÜ®c viŒc. Khi cÀn ljn, chÌ cho nó dæm hào uÓng rÜ®u, là c ó th‹ sai nó ljn tác håi bÃt cÙ anh nào không nghe mình. G¥p ngÜ©i bܧng bÌnh, Çanh thép thì nó lØa ÇÓt nhà hay cho mÃy lát dao; g¥p ngÜ©i non m¥t, thì nó quæng chai rÜ®u lÆu, hay gây s¿ rÒi læn ra kêu làng. Có chúng nó sinh chuyŒn thì m§i có dÎp mà æn, n‰u không thì gi»a Çám dân hiŠn lành và yên phÆn này, khéo l¡m chÌ bóp n¥n ÇÜ®c vào vø thu‰. Thu‰ m¶t næm có m¶t lÀn n‰u chÌ trông vào ÇÃy thì bán cha Çi cÛng không Çû Ç‹ bù vào ch‡ ba, bÓn nghìn båc chåy ch†t Ç‹ tranh triŒn ÇÒng.

Vì th‰, Çêm hôm Ãy, ª nhà lš Ki‰n ra vŠ, Chí Phèo vô cùng hä hê! Bá Ki‰n Çã không vu vå gì cho h¡n, låi còn gi‰t gà mua rÜ®u cho h¡n uÓng, xong låi Çãi thêm ÇÒng båc Ç‹ vŠ uÓng thuÓc. ñÒng båc, làm gì ljn th‰ ? H¡n loång choång vØa Çi vØa cÜ©i; h¡n ch£ng cÀn ljn ba xu. Lúc ngÒi tù, h¡n có h†c mót ÇÜ®c mÃy bài thuÓc giÃu: chÌ vài n¡m lá, là m¥t h¡n låi Çâu vào ÇÃy ngay. Còn ÇÒng båc låi Ç‹ Çi uÓng rÜ®u...

H¡n uÓng ÇÜ®c có vØa ba hôm, hôm thÙ tÜ thì h¡n tr®n m¡t lên, bäo con mË hàng rÜ®u r¢ng:

-- Hôm nay ông không có tiŠn; nhà mày bán chÎu cho ông m¶t chai. TÓi ông mang tiŠn ljn trä.

Mø hàng rÜ®u hÖi ngÀn ngØ. Th‰ là h¡n rút bao diêm Çánh cái xòe, châm lên mái lŠu cûa mø. Mø hoäng hÓt kêu la om xòm v¶i dÆp t¡t ÇÜ®c ng†n lºa vØa m§i cháy. RÒi khóc khóc m‰u m‰u, mø ÇÜa chai rÜ®u. H¡n hÀm hÀm, chïa vào m¥t mø bäo r¢ng:

-- Cái giÓng nhà mày không Üa nhË! Ông mua chÙ ông có xin nhà mày Çâu! Mày tܪng ông quœt hª ? Mày thº hÕi cä làng xem ông có quœt cûa ÇÙa nào bao gi© không? Ông không thi‰u tiŠn! Ông còn gºi Ç¢ng cø bá, chiŠu này ông Çi lÃy vŠ ông trä.

Mø vØa kéo våt áo lên quŒt nܧc mÛi, vØa bäo:

-- Chúng cháu không dám ch¡c lép, nhÜng quä là ít vÓn.

H¡n quát lên:

-- ´t vÓn chÌ tÓi nay ông trä. Nhà mày Çã ch‰t ngay bây gi© hay sao ?

RÒi h¡n xách chai ra vŠ. H¡n vŠ cái mi‰u con ª b© sông, vì vÓn tØ trܧc ljn nay không có nhà. Lúc Çi ÇÜ©ng h¡n Çã v¥n ÇÜ®c ª nhà nào Çó bÓn quä chuÓi xanh, và bÓc cûa m¶t cô hàng xén m¶t rúm con muÓi tr¡ng. Bây gi© h¡n uÓng rÜ®u v§i chuÓi xanh chÃm muÓi tr¡ng và thÃy r¢ng cÛng ngon. H¡n uÓng rÜ®u v§i cái gì cÛng ngon.

UÓng xong h¡n chùi miŒng, rÒi ngÆt ngà ngÆt ngÜ«ng ljn nhà bá Ki‰n. G¥p ai h¡n cÛng bäo: h¡n ljn nhà bá Ki‰n Çòi n® Çây! M§i trông thÃy h¡n vào ljn sân, bá Ki‰n Çã bi‰t h¡n ljn sinh s¿ rÒi. Cái m¡t thì ngÀu lên, hai chân thì Çi läo Çäo, cái môi bÀm låi mà run bÀn bÆt. CÛng may, h¡n không cÀm vÕ chai, bá Ki‰n cÛng dõng dåc hÕi:

-- Anh Chí Çi Çâu ÇÃy ?

H¡n chào to:

-- Låy cø å. BÄm cø... Con ljn cºa cø Ç‹ kêu cø m¶t viŒc å! Gi†ng h¡n lè nhè và ti‰ng Çã gÀn nhÜ méo mó. NhÜng b¶ ÇiŒu thì låi nhÜ hiŠn lành; h¡n vØa gãi ÇÀu gãi tai, vØa läi nhäi:

-- BÄm cø tØ ngày cø b¡t Çi ª tù, con låi sinh ra thích Çi ª tù, bÄm có th‰, con có nói gian thì tr©i tru ÇÃt diŒt, bÄm quä Çi ª tù sܧng quá! ñi ª tù còn cÖm Ç‹ mà æn, bây gi© vŠ làng vŠ nܧc, m¶t thܧc c¡m dùi không có, chä làm gì nên æn. BÄm cø, con låi ljn kêu cø, cø låi cho con Çi ª tù...

Cø bá quát, b¡t ÇÀu bao gi© cÛng quát Ç‹ thº dây thÀn kinh cûa ngÜ©i.

-- Anh này låi say khܧt rÒi.

H¡n xông låi gÀn, Çäo ngÜ®c m¡t giÖ tay lên nºa chØng:

-- BÄm không å, bÄm thÆt là không say. Con ljn xin cø cho con Çi ª tù mà n‰u không ÇÜ®c thì... thì ... thÜa cø...

H¡n móc Çû m†i túi, Ç‹ tìm m¶t cái gì, h¡n giÖ ra: Çó là m¶t con dao nhÕ, nhÜng rÃt s¡c. H¡n nghi‰n ræng nói ti‰p:

-- Vâng, bÄm cø không ÇÜ®c thì con phäi Çâm ch‰t dæm ba th¢ng, rÒi cø b¡t con giäi huyŒn.

RÒi h¡n cúi xuÓng, tÀn mÀn g†t cånh cái bàn lim. Cø bá cÜ©i khanh khách -- cø vÅn t¿ phø hÖn Ç©i cái cÜ©i Tào Tháo Ãy -- cø ÇÙng lên v‡ vai h¡n mà bäo r¢ng:

-- Anh bÙa l¡m. NhÜng này, anh Chí å, anh muÓn Çâm ngÜ©i cÛng không khó gì. ñ¶i Täo nó còn n® tôi næm mÜÖi ÇÒng ÇÃy, anh chÎu khó ljn Çòi cho tôi, Çòi ÇÜ®c t¿ nhiên có vÜ©n.

ñ¶i Täo là m¶t tay vai v‰ trong làng. Vây cánh ông ta månh, vÅn kình nhau v§i cánh nhà cø bá mà cø bá thÜ©ng phäi chÎu bªi h¡n là c¿u binh, lÜÖng hÜu trí nhiŠu, quen thu¶c nhiŠu, låi æn nói giÕi. H¡n vay cø bá næm mÜÖi ÇÒng Çã tØ lâu, bây gi© Ƕt nhiên trª m¥t v‡ tu¶t, lÃy c§ r¢ng sÓ tiŠn Ãy tính vào món tiŠn chè lš CÜ©ng ra làm lš trܪng chÜa tå h¡n. Cø bá tÙc nhÜ ch†c h†ng, nhÜng chÜa bi‰t làm th‰ nào, bªi vì th¢ng binh ChÙc, ÇÀy t§ chân tay cûa cø, khä dï ÇÜÖng ÇÀu v§i h¡n ÇÜ®c, ch‰t næm ngoái rÒi. Bây gi© cø m§i låi g¥p ÇÜ®c Chí Phèo, có th‹ thay cho binh ChÙc. Cø thº nói khích xem sao. N‰u nó trÎ ÇÜ®c Ƕi Täo thì tÓt l¡m. N‰u nó bΠǶi Täo trÎ thì cø cÛng ch£ng thiŒt gì, Ç¢ng nào cÛng có l®i cho cø cä.

Chí Phèo nhÆn ngay ! H¡n tÙc kh¡c ljn nhà Ƕi Täo, và cÃt ti‰ng chºi ngay tØ ÇÀu ngõ. Giá g¥p phäi hôm khác, thì có án mång rÒi: Ƕi Täo cÛng có th‹ Çâm chém ÇÜ®c, chÜa bao gi© chÎu hàng trܧc cu¶c giao tranh. NhÜng phúc Ç©i cho h¡n, hay là cho Chí Phèo, hôm Ãy h¡n Óm liŒt giÜ©ng, không sao nh¡c mình dÆy ÇÜ®c, có lë h¡n cÛng không bi‰t Chí Phèo chºi h¡n. V® h¡n, thÃy Chí Phèo thª ra mùi rÜ®u, và bi‰t rõ ÇÀu Çuôi món n®, lÃy næm mÜÖi ÇÒng giÃu chÒng ÇÜa cho ngÜ©i nhà Çi theo Chí Phèo. Çàn bà vÓn chu¶ng hoà bình; h† muÓn yên chuyŒn thì thôi, gai ngånh làm gì cho sinh s¿. Vä låi, bà Ƕi cÛng nghï r¢ng chÒng mình Çang Óm... chÒng mình có n® ngÜ©i ta h£n hoi... Và næm chøc ÇÒng båc ÇÓi v§i nhà mình là mÃy, lôi thôi låi chä tÓn ljn ba lÀn næm chøc ÇÒng !

Vì th‰, Chí Phèo m§i ÇÜ®c vênh vênh ra vŠ: h¡n thÃy h¡n oai thêm bÆc n»a. H¡n t¿ Ç¡c: "anh hùng làng này cóc có th¢ng nào b¢ng ta !" Cø bá thÃy mình th¡ng bên ÇÎch mà không cÀn ljn h¶i ÇÒng làm biên bän xem chØng thích chí. Cø ÇÜa luôn cho anh ÇÀy t§ chân tay m§i luôn næm ÇÒng.

-- Cä næm chøc ÇÒng này phÀn anh, nhÜng n‰u anh lÃy cä thì chÌ ba hôm là tan h‰t. VÆy anh cÀm lÃy ch‡ này uÓng rÜ®u còn Ç‹ tôi bán cho anh mänh vÜ©n; không có vÜ©n ÇÃt thì làm æn gì ?

Chí Phèo "vâng då" ra vŠ. MÃy hôm sau, cø bá bäo lš CÜ©ng cho h¡n næm sào vÜ©n ª bãi sông c¡m thu‰ cûa m¶t ngÜ©i làng hôm n†. Chí Phèo b‡ng thành ra có nhà. HÒi Ãy h¡n m§i Çâu hæm bäy hay hæm tám tu°i...

Bây gi© thì h¡n Çã thành ngÜ©i không tu°i rÒi. Ba mÜÖi tám hay ba mÜÖi chín? BÓn mÜÖi hay là ngoài bÓn mÜÖi ? Cái m¥t h¡n không trÈ cÛng không già: nó không còn phäi là m¥t ngÜ©i: nó là m¥t cûa m¶t con vÆt lå, nhìn m¥t nh»ng con vÆt có bao gi© bi‰t tu°i ? Cái m¥t h¡n vàng vàng mà låi muÓn xåm màu gio; nó v¢n d†c v¢n ngang, không thÙ t¿, bi‰t bao nhiêu là v‰t sËo. V‰t nh»ng mänh chai cûa bao nhiêu lÀn æn vå kêu làng, bao nhiêu lÀn, h¡n nh§ làm sao n°i ? Bao nhiêu viŒc Ùc hi‰p, phá phách, Çâm chém, mÜu håi ngÜ©i ta giao cho h¡n làm! Nh»ng viŒc Ãy chính là cu¶c Ç©i cûa h¡n; cu¶c Ç©i mà h¡n cÛng chä bi‰t Çã dài bao nhiêu næm rÒi. Bªi vì ngay ljn cái thÈ có biên tu°i h¡n cÛng không có, trong s° làng ngÜ©i ta vÅn khai h¡n vào hång dân lÜu tán, lâu næm không vŠ làng. H¡n nh§ mang máng r¢ng có lÀn h¡n hai mÜÖi tu°i, rÒi h¡n Çi ª tù, rÒi hình nhÜ h¡n hæm nhæm không bi‰t có Çúng không? Bªi tØ ÇÃy thì ÇÓi v§i h¡n không còn ngày tháng n»a. Bªi vì tØ ÇÃy h¡n bao gi© cÛng say. NhÜng cÖn say cûa h¡n tràn cÖn này qua cÖn khác, thành m¶t cÖn dài, mênh mông, h¡n æn trong lúc say, thÙc dÆy vÅn còn say, ÇÆp ÇÀu råch m¥t chºi b§i, d†a nåt trong lúc say, uÓng rÜ®u trong lúc say, Ç‹ rÒi say n»a, say vô tÆn. ChÜa bao gi© h¡n tÌnh và có lë h¡n chÜa bao gi© tÌnh táo, Ç‹ nh§ r¢ng có h¡n ª Ç©i. Có lë h¡n cÛng không bi‰t r¢ng h¡n là con qu› d» cûa làng VÛ ñåi, Ç‹ tác quái cho bao nhiêu dân làng. H¡n bi‰t Çâu h¡n Çã phá bao nhiêu cÖ nghiŒp, ÇÆp nát bao nhiêu cänh yên vui, Çåp Ç° bao nhiêu hånh phúc, làm chäy máu và nܧc m¡t cûa bao nhiêu ngÜ©i lÜÖng thiŒn. H¡n bi‰t Çâu vì h¡n làm tÃt cä nh»ng viŒc Ãy trong khi ngÜ©i h¡n say; h¡n say thì h¡n làm bÃt cÙ cái gì ngÜ©i ta sai h¡n làm. TÃt cä dân làng ÇŠu s® h¡n và tránh m¥t h¡n m‡i lÀn h¡n qua.

Vì th‰ cho nên h¡n chºi hay là ch£ng vì cái gì h¡n cÛng chºi, cÙ rÜ®u xong là h¡n chºi. H¡n chºi nhÜ nh»ng ngÜ©i say rÜ®u hát. Giá h¡n bi‰t hát thì có lë h¡n không cÀn chºi. Kh° cho h¡n và cho ngÜ©i h¡n låi không bi‰t hát. Thì h¡n chºi, cÛng nhÜ chiŠu nay h¡n chºi...

H¡n chºi tr©i và Ç©i. H¡n chºi cä làng VÛ ñåi . H¡n chºi tÃt cä nh»ng ÇÙa nào không chºi nhau v§i h¡n. NhÜng cÛng m¥c, ai mà hoài hÖi, tÙc mình h¡n chºi ÇÙa nào ÇÈ ra chính h¡n, låi càng không ai cÀn! Và h¡n lÃy th‰ làm Ùc l¡m; bªi vì ngÜ©i ta không th‹ chºi nhau m¶t mình; chºi nhau m¶t mình thì còn væn vÈ gì! Th‰ là ch¡c ch¡n dã có m¶t c§ Ç‹ tÙc tÓi, m¶t c§ rÃt chính Çáng Ç‹ h¡n có th‹ hùng h° Çi báo thù. Phäi, h¡n phäi báo thù, báo thù vào bÃt cÙ ai. H¡n phäi vào nhà nào m§i ÇÜ®c, bÃt cÙ nhà nào. H¡n së rë vào bÃt cÙ ngõ nào h¡n g¥p Ç‹ ÇÆp phá ÇÓt nhà hay læn ra kêu làng nܧc. Phäi ÇÃy, h¡n së rë vào bÃt cÙ ngõ nào h¡n g¥p... Á, Çâu kia rÒi mau mau...

NhÜng mà m¥t træng lên, m¥t træng r¢m vành vành. Và ánh træng chäy trên ÇÜ©ng tr¡ng tinh. —, cái gì Çây, Çen và méo mó trên ÇÜ©ng træng nhÍ nhåi ? Nó xŒch xåc vŠ bên trái, thu g†n vào rÒi låi dài loang ra, xé rách vài ch‡. Nó cÙ quÀn quÆt dܧi chân Chí Phèo. Chí Phèo ÇÙng låi và nhìn nó và h¡n b‡ng nghiêng ngä cÜ©i. H¡n cÜ©i ng¥t nghëo, cÜ©i rÛ rÜ®i. Giá h¡n cÙ chºi låi còn dÍ nghe! Cái vÆt xŒch xåc trên ÇÜ©ng là bóng h¡n. Th‰ là h¡n cÜ©i, và h¡n quên báo thù: h¡n Çi qua ngõ ÇÀu tiên rÒi. Bây gi© thì ljn ngõ nhà t¿ Lãng, m¶t anh thÀy cúng có m¶t b¶ râu l© ph©. Chí phèo b‡ng näy ra m¶t š: tåt vào Çây và ÇÆp cái bàn chÀu cûa lão t¿ nºa mùa này ra. Bªi vì lão t¿ này vØa làm thÀy cúng låi vØa làm nghŠ hoån l®n. Cái Çàn cûa lão lØng phØng, nghe còn chÓi tai hÖn là l®n kêu. NhÜng lúc vào thì lão t¿ låi Çang uÓng rÜ®u; lão uÓng rÜ®u ngay ª sân, vØa uÓng vØa vuÓt râu, vØa rung rung cái ÇÀu. Chí Phèo ÇÙng låi nhìn, thÃy lão cÛng hay hay. RÒi Ƕt nhiên h¡n khát, tr©i Öi sao mà khát! Khát ljn nhÜ cháy h†ng... Không do d¿, h¡n låi bên lão t¿, nh¡c lÃy chai rÜ®u ngºa c° dÓc vào mÒm tu. Lão t¿ du‡i cái c° gà v¥t lông ra, trÓ m¡t lên, nhÜng không nói gì. LÜ«i lão ríu låi rÒi, còn nói làm sao ÇÜ®c? Lão Çã uÓng h‰t hai phÀn chai. Còn m¶t phÀn thì Chí Phèo tu nÓt. H¡n tu có m¶t hÖi, rÒi khà m¶t cái, chép cái miŒng nhÜ còn thèm. RÒi h¡n n¡m lÃy mÃy cái râu l© ph© cûa lão t¿, nâng soi lên træng mà cÜ©i. Lão t¿ cÛng cÜ©i. Hai th¢ng say rÜ®u ngä vào nhau mà cÜ©i, nhÜ m¶t Çôi tri k› cuÒng. RÒi t¿ Lãng vào nhà xách hai chai rÜ®u n»a; lão còn Çúng hai chai n»a, lão m©i Chí Phèo uÓng n»a, uÓng thÆt say, không cÀn gì. CÙ viŒc uÓng, ÇØng có lo ngåi gì ÇÃy! V® lão ch‰t ljn bäy tám næm nay rÒi, con gái lão chºa hoang bÕ lão Çi, lão chÌ có m¶t mình, không còn v® con nào mè nheo cä, lão muÓn uÓng ljn bao gi© thì uÓng. CÙ uÓng! CÙ uÓng, cÙ uÓng Çi ông bån låc ÇÜ©ng ª cung træng xuÓng å! UÓng thÆt t®n, uÓng ljn Çái ra rÜ®u thì m§i thích. NhÎn uÓng Ç‹ làm gì ? Có giàu có sang, có làm nên ông cä bà l§n n»a, ch‰t cÛng không ai g†i là "cø l§n mä" ! Lão sÓng có ljn hÖn næm mÜÖi rÒi mà chÜa thÃy m¶t cø l§n mä nào sÓng sót! ChÌ có cái mä, cái mä ÇÃt. Ai ch‰t cÛng thành cái mä, say sÜa ch‰t cÛng thành cái mä, lo gì ? CÙ say !

ChÜa bao gi© Chí Phèo ÇÜ®c thÕa thê ljn th‰! H¡n lÃy làm lå sao mãi ljn hôm nay m§i ngÒi uÓng rÜ®u v§i th¢ng cha t¿ này. Chúng uÓng v§i nhau rÃt là nhiŠu. Và rÃt là nhiŠu. NgÜ©i ta tܪng nhÜ cä làng VÛ ñåi phäi nhÎn uÓng Ç‹ Çû rÜ®u cho chúng uÓng.

ñ‰n lúc h‰t cä hai chai thì t¿ Lãng Çã bò ra sân. Lão bò nhÜ cua và hÕi Chí Phèo r¢ng: ngÜ©i ta ÇÙng lên b¢ng cái gì ? Chí Phèo vÀn ngºa lão ra, vuÓt cái râu l© ph© cûa lão mÃy cái, rÒi Ç‹ m¥c lão th‰, h¡n läo Çäo ra vŠ. H¡n vØa Çi vØa phanh ng¿c ra mà gãi. H¡n gãi ng¿c rÒi gãi c°, gãi mang tai và gãi lên cä ÇÀu. Có lúc h¡n phäi ÇÙng låi gi»a ÇÜ©ng mà gãi, ghŒch chân lên mà gãi, h¡n bÙt rÙt quá, ngÙa ngáy quá, và ch®t nghï ljn cái b© sông gÀn nhà. Bªi vì cái vÜ©n cûa h¡n ª gÀn m¶t con sông con, nܧc l¥ng và trong, kh¡p bãi trÒng toàn dâu, gió ÇÜa ÇÄy nh»ng thân mŠm o¥t Ëo, cu¶n theo nhau thành làn. Duy có vÜ©n nhà h¡n trÒng toàn chuÓi, ª m¶t góc vÜ©n có túp lŠu con. Nh»ng Çêm træng nhÜ Çêm nay, cái vÜ©n ph£ng ng°n ngang nh»ng bóng chuÓi Çen Çen nhÜ nh»ng cái áo nhu¶m v¡t tung trên bãi. Và nh»ng tàu chuÓi n¢m ngºa, Ü«n cong cong lên hÙng lÃy træng xanh r©i r®i nhÜ là ܧt nܧc, thÌnh thoäng bÎ gió lay låi giÅy lên Çành Çåch nhÜ là hÙng tình.

Chí Phèo vØa tò mò nhìn nh»ng tàu chuÓi vØa Çi xuÓng vÜ©n. NhÜng h¡n không vào cái túp lŠu úp xúp mà ra th£ng b© sông. H¡n ÇÎnh së nhäy xuÓng t¡m cho khÕi ngÙa rÒi læn ngay ra vÜ©n mà ngû. T¶i gì chui vào lŠu, bÙc ljn không còn mà thª ÇÜ®c. M¶t th¢ng nhÜ h¡n, ÇÆp ÇÀu không ch‰t, huÓng hÒ là gió sÜÖng... ñ‰n b© sông h¡n dØng låi, vì hình nhÜ có ngÜ©i. Có ngÜ©i thÆt, và h¡n ngây ra nhìn.

H¡n nhìn gi»a hai l† nܧc và t¿a lÜng vào gÓc chuÓi, m¶t ngÜ©i Çàn bà ngÒi tênh hênh. Chính là ngÜ©i Çàn bà, h¡n bi‰t vÆy là nh© mái tóc dài buông xõa xuÓng vai trÀn và ng¿c... Hai tay trÀn cûa mø buông xuôi, cái mÒm mø há hÓc lên træng mà ngû hay là ch‰t. Çôi chân thì du‡i th£ng ra trܧc m¥t, cái váy Çen x¶c xŒch... Bên kia, có lë vì mø giÅy cái y‰m xËo x† Ç‹ trÆt ra cái sÜ©n nây nây. TÃt cä nh»ng cái Ãy phÖi ra træng, rÜ©i rÜ®i nh»ng træng làm tr¡ng nh»ng cái Çó có lë ban ngày không tr¡ng; træng làm ÇËp lên. Chí Phèo t¿ nhiên thÃy Ù ÇÀy miŒng bao nhiêu là nܧc dãi, mà c° thì låi khô, h¡n nuÓt Øng ¿c, h¡n thÃy cái gì r¶n råo ran kh¡p ngÜ©i. B‡ng nhiên h¡n run run. — tåi sao låi nhÜ th‰ ÇÜ®c? ñáng nhë chính ngÜ©i Çàn bà khÓn nån kia phäi run m§i phäi, cái ngÜ©i Çàn bà dåi d¶t Çã n¢m Šnh Œch mà ngû ngay gÀn nhà h¡n này.

NhÜng ngÜ©i Çàn bà Ãy là thÎ Nª, m¶t ngÜ©i ngÄn ngÖ nhÜ nh»ng ngÜ©i ÇÀn trong c° tích và xÃu ma chê qu› h©n. Cái m¥t cûa thÎ th¿c là m¶t s¿ mÌa mai cûa hóa công: nó ng¡n ljn n‡i ngÜ©i ta có th‹ tܪng bŠ ngang l§n hÖn bŠ dài, th‰ mà hai má nó låi hóp vào m§i thÆt là tai håi, n‰u má nó phinh phính thì m¥t thÎ låi còn ÇÜ®c hao hao nhÜ m¥t l®n, là thÙ m¥t vÓn nhiŠu hÖn ngÜ©i ta tܪng, trên c° ngÜ©i. Cái mÛi thì vØa ng¡n, vØa to, vØa ÇÕ, vØa sÀn sùi nhÜ vÕ cam sành, bành bånh muÓn chen lÅn nhau v§i nh»ng cái môi cÛng cÓ to cho không thua cái mÛi: có lë vì cÓ quá cho nên chúng nÙt nª nhÜ rån ra. ñã th‰ thÎ låi æn trÀu thuÓc, hai môi dày ÇÜ®c bÒi cho dày thêm m¶t lÀn, cÛng may qu‰t trÀu sánh låi, che ÇÜ®c cái màu thÎt trâu xám ngoách. ñã th‰ nh»ng cái ræng rÃt to låi chìa ra: š h£n chúng nghï s¿ cân ÇÓi ch»a ÇÜ®c m¶t vài phÀn cho s¿ xÃu. ñã th‰ thÎ låi dª hÖi, Çó là m¶t ân huŒ Ç¥c biŒt cûa ThÜ®ng lj chí công: n‰u sáng suÓt thì ngÜ©i Çàn bà Ãy së kh° sª ngay tØ khi mua cái gÜÖng thÙ nhÙt. Và thÎ låi nghèo n‰u trái låi, ít nhÃt Çã có m¶t Çàn ông kh° sª. Và thÎ låi là dòng giÓng cûa m¶t nhà có mä hûi: cái này khi‰n không m¶t chàng trai nào phäi phân vân. NgÜ©i ta tránh thÎ nhÜ tránh con vÆt nào rÃt tªm. Ngoài ba mÜÖi tu°i, thÎ vÅn chÜa có chÒng. Ÿ cái làng VÛ ñåi này ngÜ©i ta k‰t bån tØ khi lên tám, và có khi có con tØ lúc mÜ©i læm; không ai Ç®i ljn næm hai mÜÖi ÇÈ ÇÙa con thÙ nhÃt. CÙ nhìn tình hình Ãy thì ta nói quách: thÎ Nª không có chÒng. Mà thÎ cÛng không còn ai thân thích, trØ m¶t ngÜ©i cô Çã có th‹ g†i ÇÜ®c là già, và Çã không chÒng nhÜ thÎ. SÓ tr©i ÇÎnh th‰, Ç‹ không ai phäi trÖ tr†i trên Ç©i này. NgÜ©i cô làm thuê cho ngÜ©i Çàn bà buôn chuÓi và trÀu không x‰p tàu Çi Häi Phòng, có khi Çi tÆn Hòn Gai, CÄm Phä. Còn thÎ sÓng b¢ng nh»ng nghŠ l¥t v¥t ª làng. Hai cô cháu ª trong m¶t cái nhà tre cách vÜ©n cûa Chí Phèo bªi m¶t con Çê; h¡n ª ngoài bãi, hai ngÜ©i ª trong xóm. Có lë chính vì th‰ mà thÎ Nª không s® cái th¢ng mà cä làng s® h¡n. GÀn gÛi lâu cÛng sinh quen, mà quen thì ít khi còn s®. Nh»ng ngÜ©i trông coi vÜ©n bách thú thÜ©ng bäo ræng h° báo hiŠn y nhÜ mèo. Vä låi có lš nào Ç‹ thÎ s® h¡n Çâu ? NgÜ©i ta không ai s® kÈ khác phåm ljn cái xÃu, cái nghèo, cái ngÄn ngÖ cûa mình, mà thÎ låi chÌ có ba cái Ãy... M¶t phÀn n»a cÛng bªi Chí Phèo ít khi ª nhà, mà h¡n ª nhà låi hiŠn lành, ai có th‹ ác trong khi ngû ? H¡n chÌ vŠ nhà Ç‹ ngû.

Ngày nào thÎ Nª cÛng phäi qua vÜ©n nhà h¡n hai ba lÀn, là vì qua vÜ©n nhà h¡n có m¶t lÓi Çi nhÕ ra sông; trܧc kia, cä xóm vÅn dùng cái ngõ Ãy Ç‹ ra sông t¡m, gi¥t hay kín nܧc. NhÜng tØ khi h¡n ljn ngÜ©i ta thôi dÀn, tìm m¶t lÓi khác Çi xa hÖn. TrØ thÎ Nª, thì Çã bäo thÎ là ngÜ©i dª hÖi, thÎ không thích làm nhÜ kÈ khác. Quá tin ª ngÜ©i, quá tin ª mình liŠu lïnh, bܧng bÌnh hay có lë chÌ không chÎu r©i thói quen. NhÜng hãy bi‰t thÎ cÙ Çi ngõ Ãy và vÅn ch£ng làm sao cä. Th‰ rÒi quen Çi. Có lÀn trong lúc Chí Phèo ngû, thÎ låi vào cä nhà h¡n Ç‹ r†i nh© lºa n»a, có lÀn thÎ xin cûa h¡n m¶t ít rÜ®u vŠ Ç‹ bóp chân; h¡n mäi ngû càu nhàu bäo thÎ r¢ng: ª xó nhà Ãy, muÓn rót bao nhiêu thì rót, Ç‹ yên cho h¡n ngû. Và l¡m lúc thÎ ngåc nhiên: sao ngÜ©i ta ghê h¡n th‰ ?

ChiŠu hôm Ãy thÎ Nª cÛng ra sông kín nܧc nhÜ m†i chiŠu. NhÜng chiŠu hôm Ãy, træng låi sáng hÖn m†i chiŠu, træng tÕa trên sông và sông g®n bi‰t bao nhiêu g®n vàng. Nh»ng vàng Ãy rung rinh m§i trông thì ÇËp, nhÜng trông lâu mÕi m¡t. Gió låi mát nhÜ quåt hÀu, thÎ Nª thÃy muÓn ngáp mà mí m¡t thì n¥ng dÀn, toan díp låi. ThÎ vÓn có m¶t cái tÆt không sao ch»a ÇÜ®c, có lúc Ƕt nhiên muÓn ngû, bÃt cÙ ª Çâu hay Çang làm gì. Bà cô thÎ bäo thÎ là m¶t ngÜ©i vô tâm. Ngáp m¶t cái, thÎ nghï bøng: hãy khoan kín nܧc, hãy Ç‹ l† xuÓng ngÒi nghÌ Çây. Bªi vì thÎ Çã luÆt quÆt ÇÆp ÇÃt tØ trÜa t§i gi©. Mà mÃy khi ÇÜ®c m¶t nÖi mát th‰, mát r®n da r®n thÎt, sung sܧng quá! Mát y nhÜ quåt hÀu. ThÎ cªi áo ra ngÒi t¿a vào gÓc chuÓi, dáng ngÒi không kín Çáo, nhÜng không bao gi© thÎ bi‰t th‰ nào là lä lÖi. Con ngÜ©i vô tâm, không hay nghï xa xôi mà. Vä låi ª Çây ch£ng có ai. Chí Phèo Çã vŠ Çâu, mà h¡n có vŠ thì cÛng say khܧt Çã ngû tØ nºa ÇÜ©ng và t§i nhà tÙc kh¡c chúi ÇÀu vào ngû nÓt. H¡n ra làm gì Çây, cho có ra n»a thì Çã sao ? ThÎ không th‹ s® h¡n có th‹ phåm ljn thÎ bªi lë rÃt giän dÎ là thÎ chÜa thÃy ai phåm ljn thÎ bao gi©. ThÆt ra thì thÎ cÛng ch£ng nghï ng®i nhiŠu ljn th‰. Trong óc thÎ Çã có m¶t bóng Çen lan rÒi. ThÎ không ngÒi thì không chÎu ÇÜ®c.

NgÒi m¶t lúc thÎ thÃy r¢ng: n‰u cÙ ngÒi mãi thì ngû mÃt. NhÜng thÎ Çã ngû ljn hai phÀn rÒi. Và thÎ nghï: thì ngû, ngû thì Çã làm sao! VŠ nhà thì cÛng chÌ ngû, ngû ngay Çây cÛng vÆy. Bà cô Çi theo hàng ít ra cÛng dæm hôm m§i vŠ. ThÎ cÙ ngÒi Çây cho mát. Và thÎ ngû. ThÎ ngû ngon lành và say sÜa.

Chí Phèo vÅn say say nhìn và run run. B‡ng nhiên h¡n rón rén låi gÀn thÎ Nª: lÀn ÇÀu tiên h¡n rón rén, tØ khi vŠ làng. Thoåt tiên, h¡n hãy xách cái l† Ç‹ xa xa, rÒi h¡n l£ng l¥ng ngÒi xuÓng bên sÜ©n thÎ...

Và thÎ Nª giÆt mình. ThÎ Nª m§i kÎp giÆt mình thì th¢ng Çàn ông Çã bám víu lÃy thÎ... ThÎ vùng vÅy ÇÄy ra, thÎ mª m¡t, thÎ tÌnh h£n, thÎ nhÆn ra Chí Phèo. ThÎ vØa thª, vØa vÆt nhau v§i h¡n vØa h°n h‹n: "Ô hay... Buông ra... Tôi kêu... Tôi kêu làng... Buông ra. Tôi kêu làng lên bây gi©!" Th¢ng Çàn ông låi phì cÜ©i. Sao thÎ låi kêu làng nhÌ ? H¡n vÅn tܪng chÌ có h¡n m§i kêu làng thôi, ngÜ©i ta låi kêu tranh cûa h¡n, b‡ng nhiên h¡n la lên, kêu làng. H¡n kêu nhÜ m¶t kÈ bÎ Çâm vØa kêu vØa d¢n ngÜ©i Çàn bà xuÓng. ThÎ Nª trÓ hai m¡t ngây ra nhìn. ThÎ Nª kinh ngåc: sao h¡n låi kêu làng nhÌ ? Mà h¡n vÅn chÜa chÎu thôi kêu làng. CÛng may ngÜ©i quanh Çây không có ai lå gì ti‰ng h¡n, mà khi h¡n kêu làng thì không ai cÀn Ƕng dång, h† låu båu chºi rÒi låi ngû, h¡n kêu làng cÛng nhÜ ngÜ©i khác buÒn, hát ngao. Çáp låi h¡n chÌ có lÛ chó c¡n xao lên trong xóm.

ThÎ Nª b‡ng nhiên bÆt cÜ©i. ThÎ Nª vØa rûa vØa ÇÆp tay lên lÜng h¡n. NhÜng cái Çó là cái ÇÆp yêu, bªi vì ÇÆp xong, cái tay Ãy låi giúi lÜng h¡n xuÓng.... Và chúng cÜ©i v§i nhau...

Bây gi© thì chúng ngû bên nhau... ÇÙa bé bú no thì ngû . NgÜ©i ta ngû say sau khi làm viŒc yêu. Chúng ngû nhÜ chÜa bao gi© ÇÜ®c ngû... Træng vÅn thÙc vÅn trong trÈo... Træng r¡c bøi trên sông, và sông g®i bi‰t bao nhiêu vàng. NhÜng gÀn ljn sáng, b‡ng nhiên Chí Phèo chÓng m¶t tay xuÓng ÇÃt, ngÒi lên m¶t nºa. H¡n thÃy nôn nao, chân tay bûn rûn, nhÜ Ç‰n ba ngày nhÎn Çói. Th‰ mà bøng låi phinh phính ÇÀy, hình nhÜ bøng hÖi Çau. Còn hình nhÜ gì n»a, thôi Çúng Çau bøng rÒi. Çau thÆt, Çau m‡i lúc m¶t d»! Nó cÙ cuÒn cu¶n lên. € mà tr©i lành lånh. HÍ có gió thì kinh kinh. M‡i lÀn gió, h¡n rÜÖn rܧn ngÜ©i. H¡n muÓn ÇÙng lên. Sao ÇÀu n¥ng quá mà chân thì bÄy rÄy. M¡t h¡n hoa lên. Bøng qu¥n låi, Çau gò ngÜ©I. H¡n oË. H¡n oË ba bÓn cái. OË mãi. Giá mºa ra ÇÜ®c thì dÍ chÎu . H¡n cho m¶t ngón tay vào móc h†ng. H¡n oË ra m¶t cái to hÖn, ru¶t hình nhÜ l¶n lên. NhÜng cÛng chÌ nh° ra toàn nܧc dãi. H¡n nghÌ m¶t tí rÒi låi cho tay vào mÒm. LÀn này thì mºa ÇÜ®c. Tr©i Öi! Mºa thÓc, mºa tháo, mºa Òng ¶c, mºa ljn cä ru¶t. ljn n‡i ngÜ©i Çàn bà phäi dÆy. ThÎ ngÒi nhÕm dÆy và ngÖ ngác nhìn. Cái óc n¥ng nŠ Ãy phäi lâu m§i nh§ ra và lâu m§i hi‹u.

Bây gi© thì Chí Phèo Çã mºa xong. H¡n mŒt quá, låi vÆt ngÜ©i ra ÇÃt. H¡n Ç© hai m¡t ra khë rên; h¡n chÌ còn Çû sÙc Ç‹ rên khe khë. TØ ÇÓng mºa bay låi m¶t mùi gì thoäng nhÜ mùi rÜ®u, h¡n b‡ng nhiên rùng mình.

ThÎ Nª låi Ç¥t m¶t tay lên ng¿c h¡n (thÎ suy nghï ljn bây gi© m§i xong). ThÎ hÕi h¡n:

-- VØa th° hä ?

M¡t h¡n Çäo lên nhìn thÎ, nhìn m¶t loáng rÒi låi Ç© ra ngay.

-- ñi vào nhà nhé ?

H¡n làm nhÜ gÆt ÇÀu. NhÜng cái ÇÀu không Ƕng ÇÆy, chÌ có cái mí m¡t là nhích thôi.

-- Thì ÇÙng lên.

NhÜng h¡n ÇÙng lên sao ÇÜ®c. ThÎ quàng tay vào nách h¡n, Ç« cho h¡n gÜ®ng ngÒi. RÒi thÎ kéo h¡n ÇÙng lên. H¡n Çu vào c° thÎ, hai ngÜ©i läo Çäo rÒi Çi vŠ lŠu.

Không có giÜ©ng, chÌ có m¶t cái chõng tre. ThÎ Ç‹ h¡n n¢m lên và Çi nh¥t nhånh tÃt cä nh»ng manh chi‰u rách Ç¡p lên cho h¡n. H¡n h‰t rên. Hình nhÜ h¡n ngû. ThÎ cÛng lim dim ch¿c ngû. NhÜng trong nhà nhiŠu mu‡i quá. Mu‡i nh¡c cho thÎ cái áo quên ngoài vÜ©n. ThÎ ra vÜ©n. Çôi l† nh¡c cho thÎ viŒc Çi kín nܧc, thÎ mäi mÓt m¥c áo, kín nܧc, rÒi xách Çôi l† nܧc Çi vŠ nhà.

Træng chÜa l¥n, không chØng tr©i còn khuya. ThÎ lên giÜ©ng ÇÎnh ngû. NhÜng låi nh§ viŒc lå lùng tÓi qua. ThÎ cÜ©i. ThÎ thÃy không buÒn ngû, và thÎ cÙ læn ra læn vào.

Khi Chí Phèo mª m¡t thì tr©i Çã sáng lâu. M¥t tr©i Çã cao, và n¡ng bên ngoài ch¡c là r¿c r«. CÙ nghe chim ríu rít bên ngoài Çû bi‰t. NhÜng trong cái lŠu Äm thÃp vÅn chÌ hÖi t© m©. Ÿ Çây ngÜ©i ta thÃy chi‰u lúc x‰ trÜa và g¥p Çêm thì bên ngoài vÅn sáng. ChÜa bao gi© Chí Phèo nhÆn thÃy th‰ bªi chÜa bao gi© h‰t say.

NhÜng bây gi© thì h¡n tÌnh. H¡n bâng khuâng nhÜ tÌnh dÆy, h¡n thÃy miŒng h¡n Ç¡ng, lòng mÖ hÒ buÒn. NgÜ©i thì bûn rûn, chân tay không buÒn nhÃc, hay là Çói rÜ®u, h¡n hÖi rùng mình. Ru¶t gan låi nôn nao lên m¶t tš. H¡n s® rÜ®u cÛng nhÜ ngÜ©i Óm thÜ©ng s® cÖm. Ti‰ng chim hót ngoài kia vui vÈ quá! Có ti‰ng nói cûa nh»ng ngÜ©i Çi ch®. Anh thuyŠn chài gõ mái chèo Çu°i cá. Nh»ng ti‰ng quen thu¶c Ãy hôm nào chä có. NhÜng hôm nay h¡n m§i nghe thÃy... Chao ôi là buÒn !

-- Väi hôm nay bán mÃy ?

-- Kém ba xu dì å !

-- Th‰ thì còn æn thua gì !

-- CÓ kéo co m§i ÇÜ®c m¶t tÃm næm xu.

-- ThÆt th‰ ÇÃy. NhÜng ch£ng lë r¢ng låi chÖi.

Chí Phèo Çoán ch¡c r¢ng m¶t ngÜ©i Çàn bà hÕi m¶t ngÜ©i Çàn bà khác Çi bán väi ª Nam ñÎnh vŠ. H¡n nao nao buÒn, là vì mÄu chuyŒn Ãy nh¡c cho h¡n m¶t cái gì rÃt xa xôi. Hình nhÜ có m¶t th©i h¡n Çã ao ܧc có m¶t gia Çình nho nhÕ. ChÒng cuÓc mܧn cÀy thuê, v® dŒt väi, chúng bÕ låi m¶t con l®n nuôi Ç‹ làm vÓn li‰ng. Khá giä thì mua dæm ba sào ru¶ng làm.

TÌnh dÆy h¡n thÃy già mà còn cô Ƕc. BuÒn thay cho Ç©i! Có lš nào nhÜ th‰ ÇÜ®c? H¡n Çã già rÒi hay sao ? Ngoài bÓn mÜÖi tu°i ÇÀu... DÅu sao, Çó không phäi tu°i mà ngÜ©i ta m§i b¡t ÇÀu sºa soån. H¡n Çã t§i cái dÓc bên kia cûa Ç©i. Ÿ nh»ng ngÜ©i nhÜ h¡n, chÎu Ç¿ng bi‰t bao nhiêu là chÃt Ƕc, ÇÀy dža c¿c nh†c mà chÜa bao gi© Óm, m¶t trÆn Óm có th‹ g†i là dÃu hiŒu báo r¢ng cÖ th‹ Çã hÜ hÕng nhiŠu; nó là m¶t cÖn mÜa gió cuÓi thu cho bi‰t tr©i gió rét, nay mùa Çông Çã ljn. Chí Phèo hình nhÜ Çã trông trܧc thÃy tu°i già cûa h¡n, Çói rét Óm Çau, và cô Ƕc, cái này còn Çáng s® hÖn Çói rét và Óm Çau.

CÛng may thÎ Nª vào. N‰u thÎ không vào, cÙ Ç‹ h¡n vÄn vÖ suy nghï mãi, thì ljn khóc ÇÜ®c mÃt. ThÎ vào c¡p m¶t cái r°, trong có m¶t nÒi gì ÇÆy vung. Çó là m¶t nÒi cháo hành còn nóng nguyên. Là vì lúc còn Çêm, thÎ tr¢n tr†c m¶t lát, thÎ b‡ng nhiên nghï r¢ng: cái th¢ng liŠu lïnh Ãy k‹ ra thì Çáng thÜÖng, còn gì Çáng thÜÖng b¢ng Çau Óm mà næm còng queo m¶t mình. Giá thº Çêm qua không có thÎ thì h¡n ch‰t. ThÎ kiêu ngåo vì Çã cÙu sÓng m¶t ngÜ©i. ThÎ thÃy nhÜ yêu h¡n: Çó là m¶t cái lòng yêu cûa m¶t ngÜ©i làm Ön. NhÜng cÛng có cä lòng yêu cûa m¶t ngÜ©i chÎu Ön. M¶t ngÜ©i nhÜ thÎ Nª càng không quên ÇÜ®c. Cho nên thÎ nghï: mình bÕ h¡n lúc này thì cÛng båc. DÅu sao cÛng Çã æn n¢m v§i nhau ! ˆn næm v§i nhau nhÜ "v® chÒng". Ti‰ng "v® chÒng", thÃy ngÜ©ng ngÜ®ng mà thinh thích. Çó vÅn là ÇiŠu mong muÓn âm thÀm cûa con ngÜ©i khÓn nån Ãy chæng ! Hay s¿ khoái låc cûa xác thÎt Çã làm n°i dÆy nh»ng tính tình mà thÎ chÜa bao gi© bi‰t ?

ChÌ bi‰t r¢ng thÎ muÓn g¥p Chí Phèo, g¥p h¡n mà nh¡c låi chuyŒn Çêm qua thì ch¡c buÒn cÜ©i l¡m. G§m ! Sao låi có thÙ ngÜ©i Çâu mà lì quá th‰ ! NgÜ©i ta ngÒi ÇÃy mà dám xán læn ngay vào, nó chä ngang ngÜ®c mà ngÜ©i ta kêu bé, nó låi làm to hÖn. Mà k‹ thì cÛng ngù ng©. Cái th¢ng tr©i Çánh không ch‰t Ãy, nó còn s® ai mà hòng kêu. NhÜng mà Çáng ki‰p. Th° trÆn Ãy thÆt là phäi bi‰t. CÙ g†i hôm nay nh†c ÇØ. Phäi cho h¡n æn tí gì m§i ÇÜ®c. Çang Óm th‰ thì chÌ æn cháo hành. Ra ÇÜ®c mÒ hôi thì là nhË nhõm ngÜ©i ngay Çó mà... Th‰ là vØa sáng thì Çã chåy Çi tìm gåo. Hành thì nhà thÎ may låi còn. ThÎ nÃu bÕ vào cái r°, mang ra cho Chí Phèo.

Th¢ng này rÃt ngåc nhiên. H‰t ngåc nhiên thì h¡n thÃy m¡t mình ÜÖn ܧt. Bªi vì lÀn này là lÀn thÙ nhÃt h¡n ÇÜ®c m¶t ngÜ©i Çàn bà cho. XÜa nay, nào h¡n có thÃy ai t¿ nhiên cho cái gì. H¡n vÅn phäi doå nåt hay là giÆt cܧp. H¡n phäi làm gì cho ngÜ©i ta s®. H¡n nhìn bát cháo bÓc khói mà bâng khuâng. ThÎ Nª thì chÌ nhìn tr¶m h¡n, rÒi låi toe toét cÜ©i. Trông thÎ th‰ mà có duyên. Tình yêu làm cho có duyên. H¡n thÃy vØa vui vØa buÒn. Và m¶t cái gì n»a, giÓng nhÜ æn næn. CÛng có th‹ nhÜ th‰ l¡m. NgÜ©i ta hay hÓi hÆn vŠ t¶i ác khi không Çû sÙc mà ác n»a. ThÎ Nª giøc h¡n æn nóng. H¡n cÀm lÃy bát cháo ÇÜa lên mÒm. Tr©i Öi cháo m§i thÖm làm sao! ChÌ khói xông vào mÛi cÛng Çû làm ngÜ©i nhË nhõm. H¡n húp m¶t húp và nhÆn ra r¢ng: nh»ng ngÜ©i suÓt Ç©i không æn cháo hành không bi‰t r¢ng cháo æn rÃt ngon. NhÜng tåi sao låi mãi ljn bây gi© h¡n m§i n‰m vÎ mùi cháo.

H¡n t¿ hÕi rÒi låi t¿ trä l©i: vì có ai nÃu cháo cho æn Çâu ? Mà còn ai nÃu cho mà æn n»a! ñ©i h¡n chÜa bao gi© ÇÜ®c sæn sóc bªi m¶t tay "Çàn bà". H¡n nh§ ljn "bà ta", cái con qu› cái hay b¡t h¡n bóp chân mà låi bóp lên trên, trên n»a, nó chÌ nghï ljn sao cho thÕa nó chÙ có yêu h¡n Çâu. HÒi Ãy h¡n hai mÜÖi. Hai mÜÖi tu°i, ngÜ©i ta không là Çá, nhÜng cÛng không toàn là xác thÎt. NgÜ©i ta không thích cái gì ngÜ©i ta khinh. Vä låi bÎ m¶t con Çàn bà g†i ljn nhà mà bóp chân! H¡n thÃy nhøc hÖn là thích, huÓng hÒi låi s®. Quä thÆt, tØ khi bi‰t r¢ng con v® chû sai h¡n làm m¶t viŒc không chính Çáng, h¡n vØa làm vØa run. Không làm thì không ÇÜ®c: m†i viŒc trong nhà, quyŠn Çàn bà. ChÙ h¡n, h¡n có lòng nào Çâu. ñ‰n n‡i ngÜ©i Çàn bà phát cáu. Bà thÃy xa xôi không ÇÜ®c, phäi làm ljn nÖi. Bà bäo h¡n r¢ng: "Mày th¿c thà quá! Con trai gì hai mÜÖi tu°i mà Çã nhÜ ông già". H¡n vÅn giä v© không hi‹u. Bà l£ng lÖ bäo: "Chä nhë tao g†i mày vào chÌ Ç‹ bóp chân th‰ này thôi Ü ?..." và thÃy h¡n giùng gi¢ng bà m¡ng xÖi xÖi vào m¥t. H¡n chÌ thÃy nhøc, chÙ yêu ÇÜÖng gì. Không, h¡n chÜa ÇÜ®c m¶t ngÜ©i Çàn bà nào yêu cä. Vì th‰ mà bát cháo hành cûa thÎ Nª làm h¡n suy nghï nhiŠu. H¡n có th‹ tìm bån ÇÜ®c, sao låi chÌ gây kÈ thù ?

Bát cháo húp xong rÒi, thÎ Nª Ç« lÃy bát cháo và múc thêm bát n»å H¡n thÃy mình ÇÅm bao nhiêu mÒ hôi. MÒ hôi chäy ra trên ÇÀu, trên m¥t, nh»ng gi†t to nhÜ gi†t nܧc. H¡n ÇÜa tay áo quŒt ngang m¶t cái, quŒt mÛi, cÜ©i rÒi låi æn. H¡n càng æn, mÒ hôi låi càng nhiŠu. ThÎ Nª nhìn h¡n, l¡c ÇÀu thÜÖng håi. H¡n thÃy lòng thành trÈ con. H¡n muÓn làm nÛng v§i thÎ nhÜ v§i mË. Ôi sao mà h¡n hiŠn, ai dám bäo Çó là th¢ng Chí Phèo vÅn ÇÆp ÇÀu, råch m¥t mà Çâm chém ngÜ©i ? ñó là cái bän tính cûa h¡n, ngày thÜ©ng bÎ lÃp Çi. Hay trÆn Óm thay Ç°i h£n vŠ sinh lš, cÛng thay Ç°i cä tâm lš n»a. Nh»ng ngÜ©i y‰u ÇuÓi vÅn hay hiŠn lành. MuÓn ác, phäi là kÈ månh. H¡n Çâu còn månh n»a. Và có lúc h¡n ngÅm mình mà lo . XÜa nay h¡n chÌ sÓng b¢ng giÆt cܧp và d†a nåt. N‰u không còn sÙc mà giÆt cܧp, d†a nåt n»a thì sao ? ñã Çành, h¡n chÌ månh vì liŠu. NhÜng h¡n mÖ hÒ thÃy r¢ng së có m¶t lúc mà ngÜ©i ta không th‹ liŠu ÇÜ®c n»a . BÃy gi© m§i nguy! Tr©i Öi! H¡n thèm lÜÖng thiŒn, h¡n muÓn làm hòa v§i m†i ngÜ©i bi‰t bao! ThÎ Nª së mª ÇÜ©ng cho h¡n. ThÎ có th‹ sÓng yên °n v§i h¡n thì sao ngÜ©i khác låi không th‹ ÇÜ®c. H† së låi nhÆn h¡n vào cái xã h¶i b¢ng ph£ng, thân thiŒn cûa nh»ng ngÜ©i lÜÖng thiŒn... H¡n bæn khoæn nhìn thÎ Nª, nhÜ thæm dò. ThÎ vÅn im l¥ng, cÜ©i tin cÄn, h¡n thÃy t¿ nhiên nhË ngÜ©i . H¡n bäo thÎ:

-- Giá cÙ th‰ này mãi thì thích nhÌ ?

ThÎ không Çáp, nhÜng cái mÛi ÇÕ cûa thÎ nhÜ càng bånh ra . H¡n thÃy th‰ cÛng không có gì là xÃu. B¢ng m¶t cái gi†ng nói và m¶t vÈ m¥t rÃt phong tình theo š h¡n, h¡n bäo thÎ:

-- Hay là mình sang Çây ª v§i t§ m¶t nhà cho vui .

ThÎ lÜ©m h¡n. M¶t ngÜ©i thÆt xÃu khi yêu cÛng lÜ©m. H¡n thích chí khanh khách cÜ©i. Lúc tÌnh táo, h¡n cÜ©i nghe thÆt hiŠn. ThÎ Nª lÃy làm b¢ng lòng l¡m. BÃy gi© thì mÃy bát cháo š chØng Çã ngÃm. H¡n thÃy lòng rÃt vui. H¡n bËo thÎ Nª m¶t cái làm thÎ giÅy nÄy ngÜ©i lên. Và h¡n cÜ©i, h¡n låi bäo:

-- ñ¢ng Ãy còn nh§ gì hôm qua không ?

ThÎ phát khë h¡n m¶t cái, làm cái vÈ không Üa Çùa. Sao mà e lŒ th‰. XÃu mà e lŒ thì cÛng Çáng yêu. H¡n cÜ©i ngÃt, và muÓn làm thÎ thËn thùng hÖn n»a, h¡n véo thÎ m¶t cái thÆt Çau vào Çùi. LÀn này thì không nh»ng thÎ nÄy ngÜ©i. ThÎ kêu lên choe choé. ThÎ n¡m c° h¡n mà giúi xuÓng. Chúng tÕ tình v§i nhau, không cÀn ljn nh»ng cái hôn. Ai låi hôn, khi có nh»ng cái môi nÙc nÈ nhÜ b© ru¶ng vào kì Çåi hån và cái m¥t råch ngang d†c nhÜ m¥t th§t. Vä låi, có nh»ng cách âu y‰m bình dân hÖn, chúng cÃu véo ho¥c phát nhau... thi‰t th¿c bi‰t mÃy...

Chúng së làm thành m¶t c¥p rÃt xÙng Çôi. Chúng cÛng nhÆn thÃy th‰, và nhÃt ÇÎnh lÃy nhau. NhÜ th‰ næm ngày ch¤n, thÎ ª nhà h¡n cä ngày lÅn Çêm, trØ nh»ng lúc Çi ki‰m tiŠn. H¡n không còn kinh rÜ®u nhÜng cÓ uÓng cho thÆt ít. ñ‹ cho khÕi tÓn tiŠn, nhÜng nhÃt là Ç‹ tÌnh táo mà yêu nhau. ñàn bà không có men nhÜ rÜ®u, nhÜng cÛng làm ngÜ©i say. Và h¡n say thÎ l¡m. NhÜng thÎ låi là ngÜ©i dª hÖi. ñ‰n hôm thÙ sáu, thì thÎ b‡ng nh§ r¢ng thÎ có m¶t ngÜ©i cô ª Ç©i. NgÜ©i cô Ãy n¶i ngày nay së vŠ. ThÎ nghï bøng: hãy ÇØng yêu, Ç‹ hÕi cô thÎ Çã.

ThÃy thÎ hÕi, bà già kia bÆt cÜ©i. Bà tܪng cháu bà nói Çùa. NhÜng ch®t nh§ ra r¢ng cháu bà vÓn dª hÖi. Bà b‡ng trª nên hoäng hÓt. Bà nhøc cho ông cha nhà bà. CÛng có lë bà tûi thân bà. Bà nghï ljn cái Ç©i dài d¢ng d¥c cûa bà, không có chÒng. Bà thÃy chua xót l¡m. Bà uÃt Ùc, uÃt Ùc v§i ai không bi‰t. NhÜng rÒi Ç° cái uÃt Ùc ngay lên cháu bà ! NgÜ©i Çàn bà ÇÙc hånh thÃy cháu bà sao mà Çï th‰ ! ThÆt ÇÓn måt. Ngoài ba mÜÖi tu°i mà chÜa trót Ç©i. Ngoài ba mÜÖi tu°i... ai låi còn Çi lÃy chÒng. Ai Ç©i låi còn Çi lÃy chÒng ! ¯ ! mà có lÃy thì lÃy ai chÙ ?... ñàn ông Çã ch‰t h‰t cä rÒi hay sao, mà låi Çâm ÇÀu Çi lÃy m¶t th¢ng không cha. Ai låi Çi lÃy th¢ng chÌ có m¶ t nghŠ là råch m¥t ra æn vå. Tr©i Öi ! Nhøc nhã Öi là nhøc nhã ! H«i ông cha nhà bà ! Bà gào lên nhÜ con mË dåi . Bà xÌa xói vào m¥t cái con cháu gái ba mÜÖi tu°i mà chÜa trót Ç©i. Bà bäo ph¡t nó:

-- ñã nhÎn ÇÜ®c ljn b¢ng này tu°i thì nhÎn h£n, ai låi Çi lÃy th¢ng Chí Phèo !

ThÎ nghe thÃy th‰ mà l¶n ru¶t. NhÜng thÎ bi‰t cãi bà làm sao. Con ngÜ©i Ãy có quyŠn nói th‰, bªi con ngÜ©i Ãy næm mÜÖi tu°i rÒi còn ai lÃy chÒng. ThÎ bi‰t cãi làm sao. Mà không cãi ÇÜ®c thì giÆn d» n°i lên Çùng Çùng. ThÎ tÙc l¡m ! ThÎ tÙc l¡m ! ThÎ cÀn Ç° cái tÙc Ãy lên m¶t ngÜ©i. ThÎ lon ton chåy sang nhà nhân ngãi. ThÎ thÃy h¡n ÇÜÖng uÓng rÜ®u, và vØa uÓng vØa lÀm bÀm chºi thÎ vŠ nhà lâu. H¡n không quen Ç®i; bªi phäi Ç®i, h¡n låi lôi rÜ®u và uÓng cho Ç« buÒn. UÓng vào thì phäi chºi, quen mÒm rÒi ! NhÜng chºi thÎ ? —, thÎ Çiên lên mÃt ! ThÎ giÅm chân xuÓng ÇÃt, rÒi låi nhäy cÅng lên nhÜ thÜ®ng ÇÒng. H¡n thú vÎ quá, l¡c lÜ cái ÇÀu cÜ©i . Låi còn cÜ©i ! Nó nhåo thÎ, tr©i Öi ! ThÎ Çiên lên mÃt. Tr©i Öi là tr©i ! ThÎ chÓng hai tay vào háng, vênh vênh cái m¥t, và ǧn cái môi vï Çåi lên, trút vào m¥t h¡n tÃt cä l©i bà cô. H¡n nghï ng®i m¶t tí rÒi hình nhÜ hi‹u . H¡n b‡ng nhiên ngÄn ngÜ©i. Thoáng m¶t cái, h¡n låi nhÜ hít hít thÃy nÒi cháo hành. H¡n cÙ ngÒi ngÄn m¥t, không nói gì. ThÎ trút xong giÆn rÒi. Cái mÛi ÇÕ cûa thÎ dÎ xuÓng rÒi låi bånh ra. ThÎ hä hê l¡m. ThÎ ngoay ngoáy cái mông Çít ra vŠ. H¡n sºng sÓt, ÇÙng lên g†i låi. Ai mà thèm låi ! Còn muÓn lôi thôi gì ? H¡n Çu°i theo thÎ n¡m lÃy tay. ThÎ gåt ra, låi giúi thêm cho m¶t cái. H¡n læn khèo xuÓng sân. ñã læn ra thì h¡n phäi kêu: bao gi© chä th‰. H¡n nh¥t m¶t hòn gåch v«, toan ÇÆp ÇÀu. NhÜng hình nhÜ h¡n chÜa thÆt say. Vì h¡n nghï ÇÆp ÇÀu ª Çây chÌ thiŒt: ÇÆp ÇÀu ª Çây Ç‹ mà n¢m æn vå ai ? H¡n t¿ phäi ljn cái nhà con Çï Nª kia. ñ‰n Ç‹ Çâm ch‰t cä nhà nó, Çâm ch‰t cái con kh†m già nhà nó. N‰u không Çâm ÇÜ®c, lúc Ãy hãy ÇÆp ÇÀu kêu làng. MuÓn ÇÆp ÇÀu, phäi uÓng thÆt say. Không có rÜ®u, lÃy gì làm cho máu nó chäy ? Phäi uÓng thêm chai n»a. Và h¡n uÓng. NhÜng tÙc quá, càng uÓng càng tÌnh ra. TÌnh ra, chao Öi buÒn! HÖi rÜ®u không s¥c søa. H¡n cÙ thoang thoäng thÃy hÖi cháo hành. H¡n ôm m¥t khóc rÜng rÙc. RÒi låi uÓng. H¡n ra Çi v§i m¶t con dao ª th¡t lÜng. H¡n läm nhäm: "Tao phäi Çâm ch‰t nó!" NhÜng h¡n låi cÙ th£ng ÇÜ©ng mà Çi. Cái gì Çã làm h¡n quên rë vào nhà thÎ Nª ? Nh»ng th¢ng Çiên và nh»ng th¢ng say rÜ®u không bao gi© làm nh»ng cái mà lúc Çi chúng ÇÎnh làm.

Tr©i n¡ng l¡m, nên ÇÜ©ng v¡ng. H¡n cÙ Çi, cÙ chºi và d†a gi‰t "nó", và cÙ Çi. Bây gi© ljn ngõ nhà cø Bá . H¡n xông xông Çi vào. Cä nhà Çi làm ÇÒng v¡ng, chÌ có mình cø Bá Çang n¢m nghÌ trÜa ? Nghe h¡n, cø thÃy b¿c mình quá ! Chính thÆt thì cø Çã Çang b¿c mình. Bªi cø thÃy ÇÀu hÖi nhÙc. Cø Çang muÓn có m¶t bàn tay man mát xoa cái ÇÀu. CÛng có lë, cø chÌ muÓn bà TÜ ÇØng Çi lâu quá th‰, không bi‰t r¢ng Çi Çâu ? Sao bà Ãy còn trÈ quá! GÀn bÓn mÜÖi rÒi mà trông còn phây phây. Còn phây phây quá Çi n»a! Cø næm nay Çã ngoài sáu mÜÖi. Già y‰u quá, nghï mà chua xót. Già th‰ thì bà Ãy chÌ cÛng già cho xong. Bà Ãy låi cÙ trÈ, cÙ phây phây, cÙ ÇËp nhÜ m§i ngoài hai mÜÖi tu°i, mà sao Ça tình. Nhìn thì thích nhÜng mà tÜng tÙc lå. Khác gì nhai mi‰ng thÎt bò l¿t x¿t khi røng gÀn h‰t ræng. M¡t bà, miŒng bà có duyên, nhÜng trông Çï l¡m. HÖi m¶t tí là cÜ©i toe toét, tít cä m¡t låi, cái má thì hây hây. Mà thÃy ghét nh»ng th¢ng trai trÈ, giá làm con bà không Çáng, mà thÃy Çâu cÛng Çùa. Chúng Çùa nhåt nhÜ nܧc Óc, chÌ ÇÜ®c cái thô tøc, mà g¥p ai Çâu cÛng cÜ©i! Ch£ng nghï ljn ÇÎa vÎ cä, ngÜ©i Çâu mà vô tâm ! TÙc lå ! Cø chÌ muÓn cho tÃt cä nh»ng th¢ng trai trÈ Çi ª tù ... Nh»ng lúc nhÜ th‰, thì m¶t ngÜ©i dÅu khôn ngoan cÛng không bình tïnh ÇÜ®c. NhÃt là khi trông thÃy m¶t th¢ng chÌ Ç‰n vòi tiŠn uÓng rÜ®u nhÜ Chí Phèo. Tuy vÆy, cø cÛng móc s¤n næm hào. Thà móc s¤n Ç‹ tÓng nó Çi cho chóng. NhÜng móc rÒi, cø cÛng phäi quát m¶t câu cho nhË ngÜ©i:

-- Chí Phèo ÇÃy hª ? Lè bè vØa chÙ tôi không phäi là cái kho.

RÒi ném bËt næm hào xuÓng ÇÃt, cø bäo h¡n:

-- CÀm lÃy mà cút Çi cho ränh. RÒi làm mà æn chÙ cÙ báo ngÜ©i ta mãi à ?

H¡n tr®n m¡t chÌ tay vào m¥t cø:

-- Tao không ljn Çây xin næm hào !

ThÃy h¡n toan làm d» cø Çành dÎu gi†ng:

-- Thôi cÀm lÃy vÆy, tôi không còn hÖn.

H¡n vênh cái m¥t lên, rÃt kiêu ngåo:

-- Tao Çã bäo không Çòi tiŠn.

-- GiÕi! Hôm nay m§i thÃy anh không Çòi tiŠn. Th‰ anh cÀn gì ?

H¡n dõng dåc:

-- Tao muÓn làm ngÜ©i lÜÖng thiŒn !

Bá Ki‰n cÜ©i ha hä:

-- — tܪng gì! Tôi chÌ cÀn anh lÜÖng thiŒn cho thiên hå nh©.

H¡n l¡c ÇÀu:

-- Không ÇÜ®c! Ai cho tao lÜÖng thiŒn? Làm th‰ nào cho mÃt ÇÜ®c nh»ng v‰t mänh chai trên m¥t này ? Tao không th‹ là ngÜ©i lÜÖng thiŒn n»a. Bi‰t không! ChÌ có m¶t cách... bi‰t không ! ChÌ có m¶t cách là ... cái này bi‰t không !

H¡n rút dao ra, xông vào. Bá Ki‰n ngÒi nhÕm dÆy, Chí Phèo Çã væng dao t§i rÒi. Bá Ki‰n chÌ kÎp kêu m¶t ti‰ng. Chí Phèo vØa chém túi bøi vØa kêu làng thÆt to. H¡n kêu làng, không bao gi© ngÜ©i ta v¶i ljn. Bªi th‰ khi ngÜ©i ta ljn thì h¡n cÛng Çang giÅy Çành Çåch ª gi»a bao nhiêu là máu tÜÖi. M¡t h¡n tr®n ngÜ®c. MÒm h¡n ngáp ngáp, muÓn nói nhÜng không ra ti‰ng. Ÿ c° h¡n, thÌnh thoäng máu vÅn còn Ù ra .

Cä làng VÛ ñåi nhao lên. H† bàn tán rÃt nhiŠu vŠ vø án không ng© Ãy. Có nhiŠu kÈ mØng thÀm, không thi‰u kÈ mØng ra m¥t! Có ngÜ©i nói xa xôi: "Tr©i có m¡t ÇÃy, anh em å!" NgÜ©i khác thì nói toåc: "Th¢ng nào chÙ hai th¢ng Ãy ch‰t thì không ai ti‰c! Rõ thÆt b†n chúng nó gi‰t nhau, nào có cÀn phäi ljn tay ngÜ©i khác Çâu". MØng nhÃt là b†n kì hào ª trong làng. H† tuôn ljn Ç‹ hÕi thæm, nhÜng chính là Ç‹ nhìn lš CÜ©ng b¢ng nh»ng con m¡t thÕa mãn và khiêu khích. ñ¶i Täo, không cÀn kín Çáo, nói toang toang ngay ngoài ch®, trܧc m¥t bao ngÜ©i: "Th¢ng bÓ ch‰t, th¢ng con l§p này không khÕi ngÜ©i ta cho æn bùn". Ai chä hi‹u "ngÜ©i ta" Çó là chính ông. B†n Çàn em thì bàn nhÕ: "Th¢ng m†t già Ãy ch‰t, anh mình nên æm mØng". Nh»ng ngÜ©i bi‰t ÇiŠu thì hay ng© v¿c, h† chép miŒng nói: "Tre già mæng m†c, th¢ng Ãy ch‰t, còn th¢ng khác, chúng mình cÛng ch£ng l®i tí gì Çâu..."

Bà cô thÎ Nª chÌ vào tÆn m¥t cháu mà Çay nghi‰n:

-- Phúc Ç©i nhà mày, con nhé! Chä ôm lÃy ông Chí Phèo.

ThÎ cÜ©i và nói lãng:

-- Hôm qua làm biên bän, lš CÜ©ng nghe Çâu Çã tÓn gÀn m¶t træm. ThiŒt ngÜ©i låi thiŒt cûa.

NhÜng thÎ låi nghï thÀm:

-- Sao có lúc nó hiŠn nhÜ ÇÃt.

Và nh§ låi nh»ng lúc æn n¢m v§i h¡n, thÎ nhìn tr¶m bà cô rÒi nhìn nhanh xuÓng bøng:

-- Nói dåi, n‰u mình chºa, bây gi© h¡n ch‰t rÒi, thì làm æn th‰ nào ?

ñ¶t nhiên thÎ thÃy thoáng hiŒn ra m¶t cái lò gåch cÛ bÕ không, xa nhà cºa và v¡ng ngÜ©i låi qua...

-- Nam Cao, Tháng 2-1941