Kiªm S¡c
-- Nguy­n Huy Thi®p


rong s¯ ng߶i g¥n gûi v¾i Thª t± Nguy­n Phúc Ánh nhæng nåm mßu phøc lÕi c½ ð° nhà Nguy­n có mµt hào ki®t mà không sØ sách nào nh¡c ðªn. Ng߶i ðó là Уng Phú Lân.

Lân quê · Hßng Hóa, cha là Уng Phú Bình, trß¾c là thuµc tß¾ng cüa Tr¸nh B°ng. Bình tính ngang tàng, võ công thâm h§u, th¤y chúa Tr¸nh hèn mà cách xØ thª keo ki®t, không xÑng ðáng v¾i b§c vß½ng giä nên bö Tr¸nh B°ng vào Ðàng Trong. Khi Tây S½n n±i lên, Bình theo Nguy­n NhÕc, Nguy­n NhÕc không tin Bình, cho Bình là dân B¡c Hà trí xäo, không trung tín. NhÕc chï cho Bình làm mµt chÑc quan võ nhö · vùng s½n cß¾c mãi tây Bình Thu§n. Bình b¤t ð¡c chí, su¯t ngày u¯ng rßþu, nhi«u khi say quá, cÑ trông v« phía tr¶i B¡c mà khóc hu hu. Lân can thª nào cûng không ðßþc. V« sau Bình ngã nß¾c, râu tóc røng hªt, g¥y t÷p ði, da vàng nhß ngh®, chï n¢m ch¶ chªt. Bình có mµt thanh kiªm gia truy«n, s¡c nhß nß¾c, s¯ng kiªm ð± chì, sÑc chém khüng khiªp. Trß¾c khi chªt, Bình trao thanh kiªm lÕi cho Lân, bäo r¢ng: "Con ½i, nß¾c ðang có loÕn. Tây S½n bây gi¶ ðang lên nhß thª chë tre. Nhßng ta th¤y sÑc ch½i cüa b÷n ng߶i này b¤t quá chï nhß tr÷c phú nhà giàu, gánh vác giang s½n sao ðßþc ? Ta ð° r¢ng m®nh Tây S½n có hÕn. Hi®n Gia иnh có Nguy­n Phúc Ánh là nòi vß½ng giä, con g¡ng vào ð¤y tìm xem". Lân khóc, m¡t chäy có máu. Bình giãy m¤y cái, m° hôi toát ð¥m ðìa, ng߶i cÑ lÕnh d¥n r°i chªt. Lân l¤y kiªm ðào huy®t chôn cha; tìm ð߶ng vào Gia иnh theo Nguy­n Phúc Ánh. Lúc b¤y gi¶ Lân m¾i hai mß½i tám tu±i.

Nguy­n Phúc Ánh · Gia иnh tìm cách l§t ð± Tây S½n, khi này thª ðã mÕnh. Ánh là ng߶i ða mßu túc kª, tính kiên trì, không tin ai, dùng ng߶i l¤y chæ "hi®p", chæ "l­" làm tr÷ng, không coi "nhân", "nghîa", "trí", "tín" ra gì. Thïnh thoäng, Ánh vào trong ð¤t Thu§n Quäng, xu¤t quÖ nh§p th¥n. Ng߶i Ðàng Trong sþ Ánh h½n là thích Ánh. Ánh ði ðªn ðâu nghe nói cûng có mây ðen cu°n cuµn bay ð¢ng trß¾c, dân cß th¤y có mßa là biªt Ánh v×a ði qua.

Lân g£p Ánh. Ánh th¤y Lân khôi ngô, ån nói khoan hòa mà thü ðoÕn táo bÕo thì thích l¡m, cho · luôn bên mình. Mµt l¥n thuy«n Ánh qua cØa Ti«n Giang, có b¯n ng߶i ði theo, trong ðó có Lân. B¤y gi¶ có con cá s¤u r¤t to cÑ b½i theo, ðu±i thª nào cûng không ðßþc. M÷i ng߶i lo sþ, th¤y phäi có ng߶i nhäy xu¯ng làm m°i cho cá s¤u thì m¾i thoát. Ánh höi: "Ai vì nß¾c Vi®t mà chªt ?" Ba ng߶i kia tình nguy®n chªt, chï có Lân ng°i im. Ánh tr×ng m¡t höi Lân: "Trßþng phu quý mÕng s¯ng thª à ?" Lân ch¡p tay: "Chúa công ð×ng gi§n. Nß¾c Vi®t thì không ai hÕi ðßþc. Còn thoát hàm cá s¤u, c¥n gì phí mµt mÕng ng߶i !" Nói r°i nh£t hòn ðá · mÕn thuy«n ném con v¸t gi¶i bay qua. V¸t gi¶i r½i xu¯ng nß¾c, cá s¤u th¤y v§y vµi bö thuy«n lao ðªn ch² v¸t gi¶i. Ánh c߶i ha hä bäo r¢ng: "Thª này thì nghi®p ta thª nào Tr¶i cûng cho thành".

Ánh ði ðâu cûng cho Lân ði theo, cûng nhi«u khi Ánh xem ý Lân ð¬ li®u xØ thª v¾i ng߶i, l¥n nào cûng trúng. Có l¥n, lúc này thª Ánh nhß di«u g£p gió, trß¾c Tªt Nguyên ðán, các tß¾ng lînh, các nhà hào phú quanh vùng, cä dân chúng Gia иnh næa cûng mang l­ v§t ðªn m×ng, Ánh cho Lân ra nh§n l­ v§t. Lân ra nh§n, cho ráo vào cä mµt kho. Khách ðªn chúc m×ng Ánh, chï ði chân tay không mà vào. B÷n Lê Vån Duy®t, Nguy­n Vån Thành, Võ Tánh th¤y l­ v§t cüa mình cûng b¸ xªp cùng v¾i l­ v§t nhæng ng߶i khác thì cåm tÑc. B÷n này phàn nàn v¾i Ánh, ý trách Ánh ð¬ tä hæu coi th߶ng mình. Ánh c߶i bäo r¢ng: "Lân là ng߶i có vån, có võ, lÕi cß½ng trñc, trung thành v¾i chü, cÑ ð¬ h¡n khu xØ. H¡n có cách khu xØ cüa h¡n. Nhæng ng߶i g¥n ta không phäi kë t¥m th߶ng ðâu".

Sáng m°ng mµt, l§p ðàn tª th¥n, Ánh cho Lân ðÑng ra chia lµc thánh. Lân chia ph¥n ð«u ai cûng nhß ai, m÷i ng߶i r¤t h¾n h·. Sau vi®c này, Ánh höi Lân, Lân ðáp: "Nghi®p chúa công chßa thành, thª mà ðã có kë dâng l­ v§t nhi«u, dâng l­ v§t ít. Biªt l­ v§t cüa t×ng ng߶i, chúa công sau này dùng h÷ khó." Ánh bäo: "Phäi !" Lân lÕi nói: "Vi®c chia ph¥n ð«u nhau là ð¬ ai cûng th¤y mình phäi c¯ g¡ng". Ánh bäo: "Cûng phäi". Ng°i mµt lúc Ánh nói: "Chï e ngß½i cån c½ quá chång ?" Lân ðáp: "Ð¥y t¾ không cån c½ có hÕi cho chü". Ánh bäo: "Ngß½i là dân B¡c Hà; Ngß½i không hi¬u dân Ðàng Trong nhß ta ðßþc. Ngß½i tß·ng làm thª là chu toàn, nhßng b§c vß½ng giä thích sñ ti®n lþi h½n cä". Lân bäo: "Chúa công nói phäi, cån c½ chï hþp v¾i b¥n ti®n, nhßng ð¤t cüa Chúa công bây gi¶ nhi«u h½n ð¤t cüa Tây S½n hay cüa Tây S½n nhi«u h½n ?" Ánh cau mày ðáp: "Ta chï vön v©n có ba thß¾c ð¤t chôn thây thôi". Lân bäo: "Không phäi thª. Chúa công ðßþc lòng tr¶i ð¤t, chï c¥n Chúa công thành tâm". Ánh ng°i im, lát sau lÕi höi: "NhÕc không nói làm gì. Læ không nói làm gì. Hu® có cách gì mà giöi giang thª ?" Lân ðáp: "Hu® giöi dùng ng߶i tài nhßng không giöi dùng ng߶i th߶ng. Chúa công khác Hu®". Ánh ng°i im không nói nång gì.

Khi Nguy­n Hu® chªt, con trai là Nguy­n Quang Toän lên ngôi, Tây S½n nåm bè bäy m¯i. Ánh m×ng l¡m sai m· ti®c m×ng. Lân ðÑng ra can: "Chúa công ð×ng làm thª, dân chúng nhìn vào không cho ta là ng߶i ðÕi lßþng". Ánh bäo: "Hu® coi ta là qu¯c thù, h¸ch truy«n kh¡p n½i, l¶i l¨ b¦n thïu l¡m. Ta v¾i Hu® không ðµi tr¶i chung. Nó chªt ta c߶i cûng không ðßþc ß ?" Lân ðáp: "Hu® không có tµi gì, chï là mµt ng߶i tài, b¸ tr¶i hành, cûng nhß Chúa công v§y. Nhßng lñc lßþng cüa Hu® không ðßþc hß·ng phúc lâu dài, thª là Hu® dåm bäy ð߶ng thi®t. Ta l¤y lµc cüa kë ðßþc hß·ng phúc tr¶i mà cß xØ, tr¶i th¤y ta phäi, ng߶i cûng th¤y ta phäi". Ánh nghe Lân nhßng nghiªn rång nói: "Khi nào ta thành nghi®p l¾n, ta phanh thây nó, ta chôn ba h÷ nó". Lân bäo: "ChÆng lâu ðâu, Chúa công cÑ nh¸n c߶i, lúc ¤y c߶i mµt th¬". Quä nhiên sau này khi Ánh chiªm Thång Long, th¯ng nh¤t giang s½n, Ánh trä thù Tây S½n r¤t thäm kh¯c.

Khi Ánh chiªm Phú Xuân, cß¾p ðßþc mµt ca næ xinh ð©p lÕ lùng, tên là Ngô Th¸ Vinh Hoa, v×a tròn m߶i tám tu±i. Vinh Hoa hát hay, ðàn giöi, ði®u bµ r¤t duyên dáng. Mµt ðêm, Ánh hÑng kh·i, sai Lân ðßa Vinh Hoa vào bày ti®c, ng°i nghe hát. Lân bäo: "Hát bài Tri«u Thiên TØ". Vinh Hoa ôm ðàn hát:

Ánh v² tay reo: "Hát hay quá". Lân lÕi bäo:" Hát bài Tình Sông Núi". Vinh Hoa ôm ðàn hát:

Ánh cau mày: "Hát hay nhßng bu°n quá". Vinh Hoa quì xu¯ng lÕy: "Ti®n thiªp làm r¥u lòng ng߶i tr¶i". Lân ðÞ d§y, bäo r¢ng: "Ng߶i ch¾ lo, Chúa công lòng rµng, nhæng thÑ tình cäm sß¾t mß¾t cüa b÷n ng߶i th߶ng không hþp v¾i Chúa công ðâu". Nói xong, Lân søp xu¯ng lÕy Ánh: "Ngày mai Chúa công ra tr§n vui thú ít thôi, c¥n nghï ng½i". Ánh th· dài ðÑng lên: "Cûng phäi ngß½i ép ta, ðªn nay là chín nåm r°i, ta còn nh¾. T× khi ngß½i c¡p gß½m h¥u ta, ån ngü cûng phäi tính gi¶. Xßa kia ta ðâu phäi v§y ?" Lân ðáp: "Chúa công ch¸u m®nh tr¶i, gánh n£ng h½n ng߶i". Ánh bäo: "Ta chï thích nhß ng߶i th߶ng thôi !" Tuy nói thª nhßng cûng rû áo vào trß¾ng. Vinh Hoa ôm ðàn lui ra. Hôm sau, Ánh bäo Lân: "Ta ði mà cÑ vång vÆng tiªng hát ca næ bên tai, tiªng gió th±i, tiªng gß½m dao không át ðßþc". Lân bäo: "Chúa công còn nhi«u c½ hµi nghe hát, nhßng c½ hµi di®t Tây S½n chï có mµt".

Ánh h÷p các tß¾ng, bàn kª hoÕch ðánh ra Thång Long. Lê Vån Duy®t tâu: "B¡c Hà có nhi«u danh sî tài giöi. Sao cho c¶ cüa ta ðªn ðâu, b÷n kh¯n nÕn này mà theo thì dân chúng cûng phäi theo thôi". Ánh bäo: "Không ðßþc. Ta üy m®nh tr¶i, c¥n gì mua chuµc ai ? Ta ðªn ðâu, ðào h¯ ðªn ð¤y, chôn chúng nó xu¯ng, dân chúng không theo không ðßþc". Quan tß¾ng ai cûng th¤y phäi, ng°i yên l£ng cä.

Ðêm ¤y Ánh thao thÑc không ngü ðßþc, g÷i Lân ðªn bäo múa kiªm cho xem. Lân c¥m thanh kiªm gia truy«n, múa loang loáng, nghe nhß có gió th±i b¯n b«. Ánh nhìn toát cä m° hôi, ðoÕn bäo ðßa kiªm cho xem. Ánh c¥m thanh kiªm hai tay, phát ðÑt mµt cây hoa dÕi vòng g¯c nhß cµt nhà mà chï b¢ng mµt nhát. Nhña cây phun ra nhß máu tr¡ng. Ánh höi: "Kiªm cüa ngß½i sao s¡c bén v§y ?" Lân bäo: "Ðây là kiªm th¥n, không rõ xu¤t xÑ, t± phø truy«n lÕi". Ánh höi: "Sao bây gi¶ ta m¾i th¤y nó ?" Lân bäo: "Trß¾c Chúa công chï th¤y ð¥u r½i dß¾i kiªm, bây gi¶ m¾i nhìn rõ kiªm. Thª là s¡p thanh bình th¸nh tr¸ r°i ðó". Ánh c¥m thanh kiªm không mu¯n r¶i tay.

Ánh höi: "Trßa nay khi nói vi®c ta mu¯n chôn danh sî B¡c Hà, sao ngß½i tái m£t ?" Lân tâu: "Lân là ng߶i B¡c Hà nên tüi ph§n mình sþ cho mình". Ánh bäo: "Ta chï ghét b÷n chæ nghîa thôi, còn ngß½i là con nhà võ thì sþ gì. Chæ nghîa chúng nó th¯i l¡m, ngøy bi®n xäo trá tinh vi. Hành tung chúng, ta chÆng lo. Toàn lû ¯m o, nhß dòi ch°n hèn m÷n cä". Lân bäo: "Ða s¯ nhß thª, chôn cûng ðáng. Chï có ðôi ng߶i khá, chúa công ðßþc h÷ thì thêm sang cho chúa công". Ánh bäo: "Ta không tin b÷n nó theo ta. Chúng nó quen tï tê v¾i chæ nghîa thì s¨ coi ta là vô ðÕo, không có tâm thª. RØa ð¥u óc chúng nó m®t l¡m". Lân bäo: "Thª là chúa công vçn quen dùng ng߶i th߶ng, · b§c cao nhân còn gì còn chuy®n vô ðÕo, hæu ðÕo ? Tâm · sñ thành, ðâu phäi · lòng ? Chúng không ch¸u hi¬u là l²i · chúng. Ðã ai hi¬u vi®c chúa công dùng Bá Ða Lµc, dùng ng߶i ngoÕi qu¯c ? Chúc công còn phäi mang tiªng ba tråm nåm". Ánh lo sþ nói: "Phäi làm sao ?" Lân bäo: "ChÆng làm sao ðßþc, nhßng bên cÕnh chúa công có vài ng߶i nhß Ngô Thì Nh§m thì không sao cä".

Ánh bäo: "Ta mu¯n cho ngß½i ði trß¾c, chiêu mµ ðôi ba ng߶i, thª là công to l¡m". Lân søp lÕy: "Ðßþc thª còn gì b¢ng, Lân cûng không th©n m£t v¾i n½i sinh ra mình". Ánh bäo: "Ta giæ thanh kiªm này ð¬ khi ngß½i quay v«, có tin hay, ta có c¾ mà khen thêm. Còn không ðßþc vi®c, ta có linh khí mà tr×ng phÕt". Lân tái m£t nhßng ðành phäi ch¸u.

Ít bæa sau, Lân cãi trang, gi¡t theo ít vàng bÕc, tìm ð߶ng ra B¡c Hà. Lúc này B¡c Hà nh¯n nháo l¡m, tri«u ðình Tây S½n nhß trÑng ð¬ ð¥u ðÆng. B÷n tß¾ng cüa Tây S½n tranh giành nhau, chÆng còn biªt giæ gìn tiªng tåm næa. Lân thân cô, thª cô, lang thang ðây ðó, ði kh¡p n½i tìm ng߶i tài giöi nhßng không th¤y ai ßng ý.

Mµt hôm, Lân vào nghï · mµt quán tr÷ ven ð߶ng, th¤y có mµt ng߶i c¯t cách hi«n lành, dáng ði®u b°n ch°n ðang ng°i u¯ng nß¾c chè suông. Hai ng߶i nói chuy®n. Lân ngÕc nhiên th¤y ng߶i này trong trëo lÕ th߶ng, tâm h°n sÕch nhß nß¾c · su¯i ra. Lân c¯ m¶i rßþu, ng߶i này chï u¯ng mµt tí ðã ðö m£t. Con gái chü quán r¤t xinh ðÑng ra h¥u rßþu. Ng߶i trë tu±i bäo: "Khách · n½i xa ðªn, m®t möi vì công danh không ðâu, chßa biªt thª nào là ð߶ng ði l¯i lÕi, cô C¥m hát mµt bài cho nghe ði". Lân thoáng ngÕc nhiên, r°i bình tâm lÕi, v§t nài mãi, cô con gái chü quán bèn ôm ðàn ra ðßa cho ng߶i trë tu±i. Ng߶i trë tu±i gäy ðàn, c¯t cách r¤t ß thanh l¸ch. Cô con gái chü quán hát:

Lân nghe xong, th· dài trào máu ra t× ngû khiªu. Lân kêu to: "Tr¶i hÞi tr¶i, sao gi¯ng bài Tri«u Thiên TØ v§y ?" Cô con gái chü quán c߶i c߶i chï tay vào ng߶i trë tu±i: "Bài này không có tên, do ng߶i này làm ra, chï ð¬ riêng cho C¥m hát". Lân th· dài nói: "Bài hát hay quá, th§t Lân này chßa biªt thª nào là ð߶ng ði l¯i lÕi". Nói r°i Lân cáo t× vào trong n¢m nghï. Hôm sau Lân d§y s¾m, bö ði không chào chü quán, cûng không höi ng߶i khách trë tu±i v¾i cô C¥m, con gái chü quán.

Khi Lân ðªn ðßþc Thång Long thì Nguy­n Ánh ðã vào thành r°i. Quân Ánh ði nhß nß¾c løt, Lân nhß cánh bèo b¸ sóng cu¯n trôi. Thâm tâm Lân cûng chÆng biªt nên vui hay bu°n, chï th¤y trong lòng cäm ðµng.

Lân g£p Ánh xin ch¸u tµi vì không làm ðßþc vi®c. Ánh ng°i trên ngai vàng, tä hæu gß½m giáo sáng qu¡c hai bên. Lân tñ trói mình, quì xu¯ng sân r°ng. Ánh bäo: "Ngß½i theo h¥u ta thª là chín nåm mµt tråm ngày. Chín nåm không làm höng vi®c gì, còn mµt tråm ngày thì höng vi®c, vô tích sñ. Thª là trèo lên cây mà không hái ðßþc quä, ðáng tµi chªt". Lân không nói nång gì, vß½n c± ra ch¸u chém. Nghe nói Nguy­n Ánh ðã sai ðao phü dùng thanh kiªm gia truy«n cüa Lân ð¬ chém ð¥u Lân. Khi chém ð¥u, máu phun ra không ðö mà tr¡ng nhß nhña cây, mµt lúc sau thì bªt lÕi.

ÐoÕn Kªt

Tôi, ng߶i viªt truy®n này, g¥n ðây lên Ðà B¡c, ðªn Tu Lý · trong nhà mµt ng߶i M߶ng. Chü nhà tên là Quách Ng÷c Minh có cho xem bài v¸ th¶ t± tiên. Tôi hªt sÑc ngÕc nhiên khi ông Quách Ng÷c Minh cho biªt t± tiên ông là ng߶i Kinh. Ông Quách Ng÷c Minh có nói t± phø ông tên là Уng Phú Lân, có vþ tên là Ngô Th¸ Vinh Hoa v¯n là mµt ca næ. Lân và Hoa tr¯n vua lên Ðà B¡c, giä làm ng߶i M߶ng, v« sau l§p trÕi, sinh con ðë cái · ðây. Ông Quách Ng÷c Minh có nói t± phø ông sinh th¶i t×ng g£p Nguy­n Du, tác giä cu¯n ÐoÕn Tr߶ng Tân Thanh n±i tiªng. Tôi còn ðßþc con gái ông Quách Ng÷c Minh tên là Quách Th¸ Trinh hát cho nghe mµt bài hát xßa, l¶i l¨ r¤t thanh tao v« nhæng ch°i cây xanh.

Viªt truy®n ng¡n này, tôi mu¯n ð¬ t£ng gia ðình ông Quách Ng÷c Minh ð¬ cám ½n th¸nh tình cüa gia ðình ông ð¯i v¾i riêng tôi. Tôi cûng xin cäm ½n mµt s¯ nhà nghiên cÑu l¸ch sØ và bÕn bè quen biªt ðã giúp tôi sßu t¥m chïnh lý nhæng tß li®u c¥n thiªt cho công vi®c viªt vån, v¯n r¤t nh÷c nh¢n, phÑc tÕp, lÕi bu°n të næa cüa tôi...


|