Ki‰m S¡c
-- NguyÍn Huy ThiŒp


rong sÓ ngÜ©i gÀn gÛi v§i Th‰ t° NguyÍn Phúc Ánh nh»ng næm mÜu phøc låi cÖ ÇÒ nhà NguyÍn có m¶t hào kiŒt mà không sº sách nào nh¡c ljn. NgÜ©i Çó là ñ¥ng Phú Lân.

Lân quê ª HÜng Hóa, cha là ñ¥ng Phú Bình, trܧc là thu¶c tܧng cûa TrÎnh BÒng. Bình tính ngang tàng, võ công thâm hÆu, thÃy chúa TrÎnh hèn mà cách xº th‰ keo kiŒt, không xÙng Çáng v§i bÆc vÜÖng giä nên bÕ TrÎnh BÒng vào ñàng Trong. Khi Tây SÖn n°i lên, Bình theo NguyÍn Nhåc, NguyÍn Nhåc không tin Bình, cho Bình là dân B¡c Hà trí xäo, không trung tín. Nhåc chÌ cho Bình làm m¶t chÙc quan võ nhÕ ª vùng sÖn cܧc mãi tây Bình ThuÆn. Bình bÃt Ç¡c chí, suÓt ngày uÓng rÜ®u, nhiŠu khi say quá, cÙ trông vŠ phía tr©i B¡c mà khóc hu hu. Lân can th‰ nào cÛng không ÇÜ®c. VŠ sau Bình ngã nܧc, râu tóc røng h‰t, gÀy t†p Çi, da vàng nhÜ nghŒ, chÌ n¢m ch© ch‰t. Bình có m¶t thanh ki‰m gia truyŠn, s¡c nhÜ nܧc, sÓng ki‰m Ç° chì, sÙc chém khûng khi‰p. Trܧc khi ch‰t, Bình trao thanh ki‰m låi cho Lân, bäo r¢ng: "Con Öi, nܧc Çang có loån. Tây SÖn bây gi© Çang lên nhÜ th‰ chÈ tre. NhÜng ta thÃy sÙc chÖi cûa b†n ngÜ©i này bÃt quá chÌ nhÜ tr†c phú nhà giàu, gánh vác giang sÖn sao ÇÜ®c ? Ta ÇÒ r¢ng mŒnh Tây SÖn có hån. HiŒn Gia ñÎnh có NguyÍn Phúc Ánh là nòi vÜÖng giä, con g¡ng vào ÇÃy tìm xem". Lân khóc, m¡t chäy có máu. Bình giãy mÃy cái, mÒ hôi toát ÇÀm Çìa, ngÜ©i cÙ lånh dÀn rÒi ch‰t. Lân lÃy ki‰m Çào huyŒt chôn cha; tìm ÇÜ©ng vào Gia ñÎnh theo NguyÍn Phúc Ánh. Lúc bÃy gi© Lân m§i hai mÜÖi tám tu°i.

NguyÍn Phúc Ánh ª Gia ñÎnh tìm cách lÆt Ç° Tây SÖn, khi này th‰ Çã månh. Ánh là ngÜ©i Ça mÜu túc k‰, tính kiên trì, không tin ai, dùng ngÜ©i lÃy ch» "hiŒp", ch» "lÍ" làm tr†ng, không coi "nhân", "nghïa", "trí", "tín" ra gì. ThÌnh thoäng, Ánh vào trong ÇÃt ThuÆn Quäng, xuÃt qu› nhÆp thÀn. NgÜ©i ñàng Trong s® Ánh hÖn là thích Ánh. Ánh Çi ljn Çâu nghe nói cÛng có mây Çen cuÒn cu¶n bay Ç¢ng trܧc, dân cÜ thÃy có mÜa là bi‰t Ánh vØa Çi qua.

Lân g¥p Ánh. Ánh thÃy Lân khôi ngô, æn nói khoan hòa mà thû Çoån táo båo thì thích l¡m, cho ª luôn bên mình. M¶t lÀn thuyŠn Ánh qua cºa TiŠn Giang, có bÓn ngÜ©i Çi theo, trong Çó có Lân. BÃy gi© có con cá sÃu rÃt to cÙ bÖi theo, Çu°i th‰ nào cÛng không ÇÜ®c. M†i ngÜ©i lo s®, thÃy phäi có ngÜ©i nhäy xuÓng làm mÒi cho cá sÃu thì m§i thoát. Ánh hÕi: "Ai vì nܧc ViŒt mà ch‰t ?" Ba ngÜ©i kia tình nguyŒn ch‰t, chÌ có Lân ngÒi im. Ánh trØng m¡t hÕi Lân: "TrÜ®ng phu quš mång sÓng th‰ à ?" Lân ch¡p tay: "Chúa công ÇØng giÆn. Nܧc ViŒt thì không ai håi ÇÜ®c. Còn thoát hàm cá sÃu, cÀn gì phí m¶t mång ngÜ©i !" Nói rÒi nh¥t hòn Çá ª mån thuyŠn ném con vÎt gi©i bay qua. VÎt gi©i rÖi xuÓng nܧc, cá sÃu thÃy vÆy v¶i bÕ thuyŠn lao ljn ch‡ vÎt gi©i. Ánh cÜ©i ha hä bäo r¢ng: "Th‰ này thì nghiŒp ta th‰ nào Tr©i cÛng cho thành".

Ánh Çi Çâu cÛng cho Lân Çi theo, cÛng nhiŠu khi Ánh xem š Lân Ç‹ liŒu xº th‰ v§i ngÜ©i, lÀn nào cÛng trúng. Có lÀn, lúc này th‰ Ánh nhÜ diŠu g¥p gió, trܧc T‰t Nguyên Çán, các tܧng lïnh, các nhà hào phú quanh vùng, cä dân chúng Gia ñÎnh n»a cÛng mang lÍ vÆt ljn mØng, Ánh cho Lân ra nhÆn lÍ vÆt. Lân ra nhÆn, cho ráo vào cä m¶t kho. Khách ljn chúc mØng Ánh, chÌ Çi chân tay không mà vào. B†n Lê Væn DuyŒt, NguyÍn Væn Thành, Võ Tánh thÃy lÍ vÆt cûa mình cÛng bÎ x‰p cùng v§i lÍ vÆt nh»ng ngÜ©i khác thì cæm tÙc. B†n này phàn nàn v§i Ánh, š trách Ánh Ç‹ tä h»u coi thÜ©ng mình. Ánh cÜ©i bäo r¢ng: "Lân là ngÜ©i có væn, có võ, låi cÜÖng tr¿c, trung thành v§i chû, cÙ Ç‹ h¡n khu xº. H¡n có cách khu xº cûa h¡n. Nh»ng ngÜ©i gÀn ta không phäi kÈ tÀm thÜ©ng Çâu".

Sáng mÒng m¶t, lÆp Çàn t‰ thÀn, Ánh cho Lân ÇÙng ra chia l¶c thánh. Lân chia phÀn ÇŠu ai cÛng nhÜ ai, m†i ngÜ©i rÃt h§n hª. Sau viŒc này, Ánh hÕi Lân, Lân Çáp: "NghiŒp chúa công chÜa thành, th‰ mà Çã có kÈ dâng lÍ vÆt nhiŠu, dâng lÍ vÆt ít. Bi‰t lÍ vÆt cûa tØng ngÜ©i, chúa công sau này dùng h† khó." Ánh bäo: "Phäi !" Lân låi nói: "ViŒc chia phÀn ÇŠu nhau là Ç‹ ai cÛng thÃy mình phäi cÓ g¡ng". Ánh bäo: "CÛng phäi". NgÒi m¶t lúc Ánh nói: "ChÌ e ngÜÖi cæn cÖ quá chæng ?" Lân Çáp: "ñÀy t§ không cæn cÖ có håi cho chû". Ánh bäo: "NgÜÖi là dân B¡c Hà; NgÜÖi không hi‹u dân ñàng Trong nhÜ ta ÇÜ®c. NgÜÖi tܪng làm th‰ là chu toàn, nhÜng bÆc vÜÖng giä thích s¿ tiŒn l®i hÖn cä". Lân bäo: "Chúa công nói phäi, cæn cÖ chÌ h®p v§i bÀn tiŒn, nhÜng ÇÃt cûa Chúa công bây gi© nhiŠu hÖn ÇÃt cûa Tây SÖn hay cûa Tây SÖn nhiŠu hÖn ?" Ánh cau mày Çáp: "Ta chÌ vÕn vËn có ba thܧc ÇÃt chôn thây thôi". Lân bäo: "Không phäi th‰. Chúa công ÇÜ®c lòng tr©i ÇÃt, chÌ cÀn Chúa công thành tâm". Ánh ngÒi im, lát sau låi hÕi: "Nhåc không nói làm gì. L» không nói làm gì. HuŒ có cách gì mà giÕi giang th‰ ?" Lân Çáp: "HuŒ giÕi dùng ngÜ©i tài nhÜng không giÕi dùng ngÜ©i thÜ©ng. Chúa công khác HuŒ". Ánh ngÒi im không nói næng gì.

Khi NguyÍn HuŒ ch‰t, con trai là NguyÍn Quang Toän lên ngôi, Tây SÖn næm bè bäy mÓi. Ánh mØng l¡m sai mª tiŒc mØng. Lân ÇÙng ra can: "Chúa công ÇØng làm th‰, dân chúng nhìn vào không cho ta là ngÜ©i Çåi lÜ®ng". Ánh bäo: "HuŒ coi ta là quÓc thù, hÎch truyŠn kh¡p nÖi, l©i lë bÄn thÌu l¡m. Ta v§i HuŒ không Ƕi tr©i chung. Nó ch‰t ta cÜ©i cÛng không ÇÜ®c Ü ?" Lân Çáp: "HuŒ không có t¶i gì, chÌ là m¶t ngÜ©i tài, bÎ tr©i hành, cÛng nhÜ Chúa công vÆy. NhÜng l¿c lÜ®ng cûa HuŒ không ÇÜ®c hܪng phúc lâu dài, th‰ là HuŒ dæm bäy ÇÜ©ng thiŒt. Ta lÃy l¶c cûa kÈ ÇÜ®c hܪng phúc tr©i mà cÜ xº, tr©i thÃy ta phäi, ngÜ©i cÛng thÃy ta phäi". Ánh nghe Lân nhÜng nghi‰n ræng nói: "Khi nào ta thành nghiŒp l§n, ta phanh thây nó, ta chôn ba h† nó". Lân bäo: "Ch£ng lâu Çâu, Chúa công cÙ nhÎn cÜ©i, lúc Ãy cÜ©i m¶t th‹". Quä nhiên sau này khi Ánh chi‰m Thæng Long, thÓng nhÃt giang sÖn, Ánh trä thù Tây SÖn rÃt thäm khÓc.

Khi Ánh chi‰m Phú Xuân, cܧp ÇÜ®c m¶t ca n» xinh ÇËp lå lùng, tên là Ngô ThÎ Vinh Hoa, vØa tròn mÜ©i tám tu°i. Vinh Hoa hát hay, Çàn giÕi, ÇiŒu b¶ rÃt duyên dáng. M¶t Çêm, Ánh hÙng khªi, sai Lân ÇÜa Vinh Hoa vào bày tiŒc, ngÒi nghe hát. Lân bäo: "Hát bài TriŠu Thiên Tº". Vinh Hoa ôm Çàn hát:

Ánh v‡ tay reo: "Hát hay quá". Lân låi bäo:" Hát bài Tình Sông Núi". Vinh Hoa ôm Çàn hát:

Ánh cau mày: "Hát hay nhÜng buÒn quá". Vinh Hoa quì xuÓng låy: "TiŒn thi‰p làm rÀu lòng ngÜ©i tr©i". Lân Ç« dÆy, bäo r¢ng: "NgÜ©i ch§ lo, Chúa công lòng r¶ng, nh»ng thÙ tình cäm sܧt mܧt cûa b†n ngÜ©i thÜ©ng không h®p v§i Chúa công Çâu". Nói xong, Lân søp xuÓng låy Ánh: "Ngày mai Chúa công ra trÆn vui thú ít thôi, cÀn nghÌ ngÖi". Ánh thª dài ÇÙng lên: "CÛng phäi ngÜÖi ép ta, ljn nay là chín næm rÒi, ta còn nh§. TØ khi ngÜÖi c¡p gÜÖm hÀu ta, æn ngû cÛng phäi tính gi©. XÜa kia ta Çâu phäi vÆy ?" Lân Çáp: "Chúa công chÎu mŒnh tr©i, gánh n¥ng hÖn ngÜ©i". Ánh bäo: "Ta chÌ thích nhÜ ngÜ©i thÜ©ng thôi !" Tuy nói th‰ nhÜng cÛng rÛ áo vào trܧng. Vinh Hoa ôm Çàn lui ra. Hôm sau, Ánh bäo Lân: "Ta Çi mà cÙ væng v£ng ti‰ng hát ca n» bên tai, ti‰ng gió th°i, ti‰ng gÜÖm dao không át ÇÜ®c". Lân bäo: "Chúa công còn nhiŠu cÖ h¶i nghe hát, nhÜng cÖ h¶i diŒt Tây SÖn chÌ có m¶t".

Ánh h†p các tܧng, bàn k‰ hoåch Çánh ra Thæng Long. Lê Væn DuyŒt tâu: "B¡c Hà có nhiŠu danh sï tài giÕi. Sao cho c© cûa ta ljn Çâu, b†n khÓn nån này mà theo thì dân chúng cÛng phäi theo thôi". Ánh bäo: "Không ÇÜ®c. Ta ûy mŒnh tr©i, cÀn gì mua chu¶c ai ? Ta ljn Çâu, Çào hÓ Ç‰n ÇÃy, chôn chúng nó xuÓng, dân chúng không theo không ÇÜ®c". Quan tܧng ai cÛng thÃy phäi, ngÒi yên l¥ng cä.

ñêm Ãy Ánh thao thÙc không ngû ÇÜ®c, g†i Lân ljn bäo múa ki‰m cho xem. Lân cÀm thanh ki‰m gia truyŠn, múa loang loáng, nghe nhÜ có gió th°i bÓn bŠ. Ánh nhìn toát cä mÒ hôi, Çoån bäo ÇÜa ki‰m cho xem. Ánh cÀm thanh ki‰m hai tay, phát ÇÙt m¶t cây hoa dåi vòng gÓc nhÜ c¶t nhà mà chÌ b¢ng m¶t nhát. Nh¿a cây phun ra nhÜ máu tr¡ng. Ánh hÕi: "Ki‰m cûa ngÜÖi sao s¡c bén vÆy ?" Lân bäo: "ñây là ki‰m thÀn, không rõ xuÃt xÙ, t° phø truyŠn låi". Ánh hÕi: "Sao bây gi© ta m§i thÃy nó ?" Lân bäo: "Trܧc Chúa công chÌ thÃy ÇÀu rÖi dܧi ki‰m, bây gi© m§i nhìn rõ ki‰m. Th‰ là s¡p thanh bình thÎnh trÎ rÒi Çó". Ánh cÀm thanh ki‰m không muÓn r©i tay.

Ánh hÕi: "TrÜa nay khi nói viŒc ta muÓn chôn danh sï B¡c Hà, sao ngÜÖi tái m¥t ?" Lân tâu: "Lân là ngÜ©i B¡c Hà nên tûi phÆn mình s® cho mình". Ánh bäo: "Ta chÌ ghét b†n ch» nghïa thôi, còn ngÜÖi là con nhà võ thì s® gì. Ch» nghïa chúng nó thÓi l¡m, ngøy biŒn xäo trá tinh vi. Hành tung chúng, ta ch£ng lo. Toàn lÛ Óm o, nhÜ dòi chÒn hèn m†n cä". Lân bäo: "ña sÓ nhÜ th‰, chôn cÛng Çáng. ChÌ có Çôi ngÜ©i khá, chúa công ÇÜ®c h† thì thêm sang cho chúa công". Ánh bäo: "Ta không tin b†n nó theo ta. Chúng nó quen tÌ tê v§i ch» nghïa thì së coi ta là vô Çåo, không có tâm th‰. Rºa ÇÀu óc chúng nó mŒt l¡m". Lân bäo: "Th‰ là chúa công vÅn quen dùng ngÜ©i thÜ©ng, ª bÆc cao nhân còn gì còn chuyŒn vô Çåo, h»u Çåo ? Tâm ª s¿ thành, Çâu phäi ª lòng ? Chúng không chÎu hi‹u là l‡i ª chúng. ñã ai hi‹u viŒc chúa công dùng Bá ña L¶c, dùng ngÜ©i ngoåi quÓc ? Chúc công còn phäi mang ti‰ng ba træm næm". Ánh lo s® nói: "Phäi làm sao ?" Lân bäo: "Ch£ng làm sao ÇÜ®c, nhÜng bên cånh chúa công có vài ngÜ©i nhÜ Ngô Thì NhÆm thì không sao cä".

Ánh bäo: "Ta muÓn cho ngÜÖi Çi trܧc, chiêu m¶ Çôi ba ngÜ©i, th‰ là công to l¡m". Lân søp låy: "ñÜ®c th‰ còn gì b¢ng, Lân cÛng không thËn m¥t v§i nÖi sinh ra mình". Ánh bäo: "Ta gi» thanh ki‰m này Ç‹ khi ngÜÖi quay vŠ, có tin hay, ta có c§ mà khen thêm. Còn không ÇÜ®c viŒc, ta có linh khí mà trØng phåt". Lân tái m¥t nhÜng Çành phäi chÎu.

´t b»a sau, Lân cãi trang, gi¡t theo ít vàng båc, tìm ÇÜ©ng ra B¡c Hà. Lúc này B¡c Hà nhÓn nháo l¡m, triŠu Çình Tây SÖn nhÜ trÙng Ç‹ ÇÀu Ç£ng. B†n tܧng cûa Tây SÖn tranh giành nhau, ch£ng còn bi‰t gi» gìn ti‰ng tæm n»a. Lân thân cô, th‰ cô, lang thang Çây Çó, Çi kh¡p nÖi tìm ngÜ©i tài giÕi nhÜng không thÃy ai Üng š.

M¶t hôm, Lân vào nghÌ ª m¶t quán tr† ven ÇÜ©ng, thÃy có m¶t ngÜ©i cÓt cách hiŠn lành, dáng ÇiŒu bÒn chÒn Çang ngÒi uÓng nܧc chè suông. Hai ngÜ©i nói chuyŒn. Lân ngåc nhiên thÃy ngÜ©i này trong trÈo lå thÜ©ng, tâm hÒn såch nhÜ nܧc ª suÓi ra. Lân cÓ m©i rÜ®u, ngÜ©i này chÌ uÓng m¶t tí Çã ÇÕ m¥t. Con gái chû quán rÃt xinh ÇÙng ra hÀu rÜ®u. NgÜ©i trÈ tu°i bäo: "Khách ª nÖi xa ljn, mŒt mÕi vì công danh không Çâu, chÜa bi‰t th‰ nào là ÇÜ©ng Çi lÓi låi, cô CÀm hát m¶t bài cho nghe Çi". Lân thoáng ngåc nhiên, rÒi bình tâm låi, vÆt nài mãi, cô con gái chû quán bèn ôm Çàn ra ÇÜa cho ngÜ©i trÈ tu°i. NgÜ©i trÈ tu°i gäy Çàn, cÓt cách rÃt Ü thanh lÎch. Cô con gái chû quán hát:

Lân nghe xong, thª dài trào máu ra tØ ngÛ khi‰u. Lân kêu to: "Tr©i h«i tr©i, sao giÓng bài TriŠu Thiên Tº vÆy ?" Cô con gái chû quán cÜ©i cÜ©i chÌ tay vào ngÜ©i trÈ tu°i: "Bài này không có tên, do ngÜ©i này làm ra, chÌ Ç‹ riêng cho CÀm hát". Lân thª dài nói: "Bài hát hay quá, thÆt Lân này chÜa bi‰t th‰ nào là ÇÜ©ng Çi lÓi låi". Nói rÒi Lân cáo tØ vào trong n¢m nghÌ. Hôm sau Lân dÆy s§m, bÕ Çi không chào chû quán, cÛng không hÕi ngÜ©i khách trÈ tu°i v§i cô CÀm, con gái chû quán.

Khi Lân ljn ÇÜ®c Thæng Long thì NguyÍn Ánh Çã vào thành rÒi. Quân Ánh Çi nhÜ nܧc løt, Lân nhÜ cánh bèo bÎ sóng cuÓn trôi. Thâm tâm Lân cÛng ch£ng bi‰t nên vui hay buÒn, chÌ thÃy trong lòng cäm Ƕng.

Lân g¥p Ánh xin chÎu t¶i vì không làm ÇÜ®c viŒc. Ánh ngÒi trên ngai vàng, tä h»u gÜÖm giáo sáng qu¡c hai bên. Lân t¿ trói mình, quì xuÓng sân rÒng. Ánh bäo: "NgÜÖi theo hÀu ta th‰ là chín næm m¶t træm ngày. Chín næm không làm hÕng viŒc gì, còn m¶t træm ngày thì hÕng viŒc, vô tích s¿. Th‰ là trèo lên cây mà không hái ÇÜ®c quä, Çáng t¶i ch‰t". Lân không nói næng gì, vÜÖn c° ra chÎu chém. Nghe nói NguyÍn Ánh Çã sai Çao phû dùng thanh ki‰m gia truyŠn cûa Lân Ç‹ chém ÇÀu Lân. Khi chém ÇÀu, máu phun ra không ÇÕ mà tr¡ng nhÜ nh¿a cây, m¶t lúc sau thì b‰t låi.

ñoån K‰t

Tôi, ngÜ©i vi‰t truyŒn này, gÀn Çây lên ñà B¡c, ljn Tu Lš ª trong nhà m¶t ngÜ©i MÜ©ng. Chû nhà tên là Quách Ng†c Minh có cho xem bài vÎ th© t° tiên. Tôi h‰t sÙc ngåc nhiên khi ông Quách Ng†c Minh cho bi‰t t° tiên ông là ngÜ©i Kinh. Ông Quách Ng†c Minh có nói t° phø ông tên là ñ¥ng Phú Lân, có v® tên là Ngô ThÎ Vinh Hoa vÓn là m¶t ca n». Lân và Hoa trÓn vua lên ñà B¡c, giä làm ngÜ©i MÜ©ng, vŠ sau lÆp tråi, sinh con ÇÈ cái ª Çây. Ông Quách Ng†c Minh có nói t° phø ông sinh th©i tØng g¥p NguyÍn Du, tác giä cuÓn ñoån TrÜ©ng Tân Thanh n°i ti‰ng. Tôi còn ÇÜ®c con gái ông Quách Ng†c Minh tên là Quách ThÎ Trinh hát cho nghe m¶t bài hát xÜa, l©i lë rÃt thanh tao vŠ nh»ng chÒi cây xanh.

Vi‰t truyŒn ng¡n này, tôi muÓn Ç‹ t¥ng gia Çình ông Quách Ng†c Minh Ç‹ cám Ön thÎnh tình cûa gia Çình ông ÇÓi v§i riêng tôi. Tôi cÛng xin cäm Ön m¶t sÓ nhà nghiên cÙu lÎch sº và bån bè quen bi‰t Çã giúp tôi sÜu tÀm chÌnh lš nh»ng tÜ liŒu cÀn thi‰t cho công viŒc vi‰t væn, vÓn rÃt nh†c nh¢n, phÙc tåp, låi buÒn tÈ n»a cûa tôi...


|